Page Text
________________
1
२७६
कातन्त्ररूपमाला
ऋकारे च ।। ३४३ ।।
तस्माद्दीर्घीभूतादभ्यासाकारात्परः परादौ नकारागमो भवति ऋकारे च परोक्षायां । आनृधे आनृधाते
आनृधिरे ।
चेः किर्वा ॥ ३४४ ॥
चेः किर्वा भवति परोक्षायां । चिकाय चिक्यतुः चिक्युः । चिक्ये । चिचाय चिच्यतुः चिच्युः । चिच्ये चिच्याते चिच्पिरे । इति स्वादिः । तुतोद तुतुदतुः तुतुदुः । मृञ् प्राणत्यागे । आशीरातन्योश्च ||३४५ ।।
मृञ् आत्मनेपदी भवति चकारादनि च परे नान्यत्र । ममार भम्रतुः मनुः ।
पकात् ३
ऋकारान्तात् थलिनेड् भवति । मम मम्रथुः म । मुमोच मुमुचतुः मुमुचुः । मुमुचे मुमुचाते मुमुचिरे । इति तुदादिः ॥ रुरोध रुरुधतुः । बुभुजे बुभुजाते । युयोज । युयुजे । इति रुधादिः । तत्तान तेनतुः तेनुः । तेने तेनाते तेनिरे । मेने मेनाते मेनिरे । चकार चक्रतुः । चक्रे चक्राते ।
"अस्यादेः सर्वत्र” इससे दीर्घ नहीं हुआ। 'अंतश्चेत् संयोग: ' ऐसा क्यों कहा ? अटआर आटतुः । ऋ- वृद्धि होना ।
परोक्षा में दीर्घीभूत अभ्यास अकार से परे ऋकार के आने पर पर की आदि में नकार का आगम होता है || ३४३ ॥
आनृधे आनृधाते आनृधिरे । चिञ्--- चयन करना ।
परोक्षा में चवर्ग को कवर्ग विकल्प से होता है ॥ ३४४ ॥
चिकाय चिक्यतुः चिक्युः । चिक्ये । चिचाय चिच्यतुः चिच्युः । चिच्ये चिच्याते चिच्यिरे । इस प्रकार से परोक्षा में स्वादि गण समाप्त हुआ ।
अथ परोक्षा में तुदादि गण तुतोद तुतुदतुः तुतुदुः । मृङ्-- प्राण त्याग करना ।
अन् विकरण के आने पर मृङ् आत्मनेपद में चलता है अन्यत्र नहीं ॥ ३४५ ॥
ममार मतुः मनुः ।
थल के आने पर ऋकारांत से इद् नहीं होता है ॥ ३४६ ॥ ममर्थ मथुः । मुच्– मुमोच मुमुचतुः मुमुचुः । मुमुचे । परोक्षा में तुदादिगण समाप्त हुआ ।
अथ परोक्षा में रुधादि गण ।
रुरोध रुरुधतुः रुरुधुः । भुज धातु भोजन अर्थ । उसमें आत्मनेपदी हैं भुज-बुभुजे बुभुजाते बुभुजिरे । युजिर्युयोज युयुजतुः युयुजुः । युयुजे ।
इस प्रकार से परीक्षा में रुधादि गण समाप्त हुआ।
अथ परोक्षा में तनादि गण प्रारंभ होता है।
तनु – विस्तार करना । ततान तेनतुः तेनुः । तेने तेनाते । मेने मेनाते मेनिरे । डुकृञ् – चकार चक्रतुः चक्रुः । चक्रे चक्राते चक्रिरे ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |