Page Text
________________
तिङन्तः
२५३
व्याड्यरिभ्यो रमः ॥२५४॥ विआपरिभ्यः परस्य रमुधातोः परं परस्मैपदं भवति ॥ व्यरंसीत् । णमु प्रत्वे शब्दे । अनसीत् । अव्यासीत् अव्यासिष्टां अव्यासिषुः । अव्यास्त अव्यासात-अव्यासत।
सणनिटः शिडन्तानाम्युपधाददृशः ।।२५५ ।। दृशवर्जितात् नाम्युपधादनिटः शिडन्ताद्धातो: सण भवति अद्यतन्यां परत: । सिचोपवादः । रिश रुश हिंसायां । क्रुश आह्वाने गाने रोदने च । लिश विच्छ गतौ । क्रुश ह्वरणदीप्योः ।
रिशिरुशिकशिलिशिविशिदिशिदशिस्मृशिमशिदंशेः शात् ॥२५६।।
एभ्य: परमसार्वधातुकमनिड् भवति । अरिधात् अरिक्षता रिक्षान् । अरिक्ष: अरिक्षतं अरिक्षत । अरिक्षं अरिक्षाव अरिक्षाम । अनुक्षत् अनुक्षतां अक्रुक्षन् । अक्रुक्ष: अक्रुक्षतं अक्रुक्षत।
सणो लोपः स्वरे बहुत्वे ॥२५७ ।। सणोऽस्य लोपो भवत्यबहुत्वे स्वरे परे । अक्रुक्षम् अक्रुक्षाव अक्रुक्षाम् । विश प्रवेशने । अविक्षत् । त्विष दीप्तौ।
त्विषिपुष्यतिकृषिश्लिष्यतिद्विषिपिषिविषिशिषिशषितुषिदुषेः पात् ।।२५८ ।।
एथ्य: परमसार्वधातुकमनिट् भवति । अस्विक्षत् अत्विक्षता अत्विक्षन् । कृष विलेखने । अकृक्षत् अकृक्षतां अकृक्षन् । श्लिष आलिङ्गने । अश्लिक्षत् 1 द्विष अप्रीतौ । अद्विक्षत् । पिप्लृ संचूर्णने । अपिक्षत् । विष्ल व्याप्तौ । अविक्षत् । शिष्ल विशेषणे । तुष तुष्टौ । अतुक्षत् । दुघ वैकृत्ये। अदुक्षत् अदुक्षतां अदुक्षन् । दुह प्रपूरणे।
वि और आङ् उपसर्ग से परे रम धातु परस्मैपद में होती है ॥२५४ ॥ व्यरंसीत् । णमु धातु नमस्कार करने और शब्द करने अर्थ में है। अनंसीत् । अव्यासीत् । अव्यासिष्टां । अव्यास्त, अव्यासाता।।
दृश वर्जित, नामि उपधा से अनिट् और शिट् अंत वाली धातु को अद्यतनी में 'सण' हो जाता है ॥२५५ ॥ ..
और सिच् का अपवाद हो जाता है । सण् प्रत्यय लाने पर गुण वृद्धि नहीं होता है । रिश रुश-हिंसा करना । क्रुश-आह्वानन करना, गाना, रोना। लिश, विच्छ-गमन करना । क्रुश-हरण और दीप्ति । विश्-प्रवेश करना । दिश-अतिसर्जन करना। रिश् रुश् क्रुश् लिश् विश् दिश् दृश् स्पृश् मृश् और दंश् धातु अनिट होती हैं ॥२५६ ॥
'छशोश्च' सूत्र से श कोष हुआ, 'षढो क से' सूत्र से ष को क होकर सम् के स को ष होकर अरिक्षत् अरिक्षतां अरिक्षन् । अक्रुक्षत् ।
अबहुत्व स्वर के आने पर सण के अकार का लोप हो जाता है ॥२५७ ॥ अक्रुक्षम् । विश-प्रवेश अर्थ में। अविक्षत् । त्विष्-दीप्त होना । पुष्-पुष्ट होन्म ।
त्विष् पुश् कृष् श्लिष् द्विष् पिष् विष् शिष् शुष तुष् और दुष् धातु से परे असार्वधातुक में इट् नहीं होता है ॥२५८ ॥ ___ अत्विक्षत् । कृष-विलेखन करना । अकृक्षत् । श्लिष्-आलिंगन करना । अश्लिक्षत् । द्विष अप्रीति अर्थ में है—अद्विक्षत् । पिष्ल-चूर्ण करना । अपिक्षत् । विष्ल-व्याप्त होगा। अविक्षत् । शिष्तृ-विशेष करना । तुष्-तुष्ट होना अतुक्षत् । दुष्-दुषित होना। अदुक्षत् । दुत्-प्रपूरण अर्थ में।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |