Page Text
________________
कातन्त्ररूपमाला
सूयते सूयेते सूयन्ते । सूयेत सूयेयाता सूयेरन् । सूयतां सूयेतां सूयन्तां । असूयत असूयेतां असूयन्त । असूयथा: असूयेथा असूयध्वं । असूये असूयावहि असूयामहि । णहज् बन्धने । संनयति संनतः संनह्यन्ति ! संनहाते संनयेते संनयन्ते । संनोत् संनोतां संन युः । संनोः संनद्येत संनहोत । संनहोयं संन व संनोम । संनोत संन यातां संनोरन् । संनातु संनहातात् संनह्यतां संनह्यन्तु । संना संनयतात् सनातं संनयत । संनयानि संनह्याव संनह्याम । संनएतां संनहोतां संनयन्तां । संनह्यस्व संनहोथा संनाध्वं । संनदै संनयावहै संनह्यामहै। समनात् समनहतां समनान्। समनात समनहोता समनह्यन्त । इत्यादि । भावकर्मणोश्च । दोव्यते । सूयते। संनह्यते । जिमिदा स्नेहने।
मिदेः॥१८४॥ मिदेरित्येतस्य नाम्युपधस्य धातोर्य-स्वविकरणे परे गुणो भवति । प्रमेधति प्रमेद्यतः प्रमेधन्ति । प्रमेयेत् । प्रमेद्यतु । प्रामेद्यत् । शो तनूकरणे । छो छेदने । षो अन्तकर्मणि । दो अवखण्डने ।
यन्योकारस्य ॥१८५ ।। धातोरोकारस्य लोपो भवति यनि परे । श्यति श्यत: श्यन्ति । श्यसि श्यथ: श्यथ । श्यामि श्याव: श्यामः । छ्यति छ्यत: छ्यन्ति । स्यति स्यत: स्यन्ति । यति द्यत: द्यन्ति । शम् दम् उपशमे । तमु काक्षायां । श्रम् तपसि खेदे च । भ्रम अनवस्थाने । क्षमूष सहने । कामु ग्लानी । सदा ।
शमादीनां दीपों यनि ॥१८६॥ शमादीनां दी? भवति यनि परे। शाम्यति । दाम्यति । ताम्यति । श्राम्यति। भ्राम्यति क्षाम्यति । क्लाम्यति । माद्यति । जनी प्रादुर्भावे ।।
जा जनेर्विकरणे ॥१८७॥ जने: स्वविकरणे परे जा भवति । जायते । जायेत । जायतां । अजायत ।
है । ङ् की इत्संज्ञा होने से आत्मनेपद हुआ। धात्वादेः ष: सः' सूत्र से 'सू' रहा। सूयते । सूर्यते । सूयेत। सूयतां । असूयत । णहज् धातु-बंधन अर्थ में है।
‘णो नः' से न होकर नाति संनयति बना । संनह्यते । सनोत् । संन । संनयत् । संनयतां । समनह्यत् । समनह्यत । इत्यादि । भावकर्म में-दीव्यते, सूयते । संनह्यते । जिमिदा धातु सेह अर्थ में है।
‘मिद्' इस नामि उपधा वाली धातु को 'यन् विकरण के आने पर गुण हो जाता है ॥१८४ ॥
मेधति, प्रमेद्यति । प्रमेोत् । प्रमेद्यतु । प्रामेद्यत् । शो-कृश करना । छो-छेदन करना । पो-समाप्त होना । दो-टुकड़े करना । शो यन् ति है।
'यन्' के आने पर धातु के ओकार का लोप हो जाता है ।।१८५ ॥ श्यति, श्यत: श्यन्ति । छ्यति । स्यति । यति । शम् दम् धातु उपशम अर्थ में हैं । तमु कांक्षा अर्थ में, श्रम, धातु तपश्चर्या और खेद अर्थ में हैं। प्रमु-भ्रमण करने । क्षमूष-सहन करने । क्लम-ग्लानि अर्थ में, मदी धातु-हर्ष अर्थ में है।
यन् के आने पर शम् आदि को दीर्घ हो जाता है ॥१८६ ।। शाम्यति, दाम्यति, ताम्यति, भ्राम्यति, क्षाम्यति, क्लाम्यति, माद्यति । जनी उत्पन्न होना।
जन् धातु को अपने विकरण के आने पर 'जा' हो जाता है ॥१८७ ॥ जायते । जायेत । जायतां । अजायत ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |