Page Text
________________
तिङन्तः
२३५
अभ्यस्तस्य चोपधाया नामिनः स्वरे गणिनि सार्वधातुके ।।१८१ ॥
अभ्यस्तस्य चोपधाया नामिनो गुणो न भवति स्वरादी गुणिनि सार्वधातुके परे । नेनिजानि नेनिजाव गेनिजाम। ति मनिता भोगिनः । अनेनेक अनेनिक्तं अनेनिक्त । अनेनिजं अनेनिज्व अनेनिज्म । वेवेक्ति वेविक्त: वेविजति । वेविज्यात् वैविज्यातां वेविज्युः । वेवेक्तु वेविक्तात् वेविक्तां वेविजतु । वेविग्धि । अवेवेक् अवेविक्तां अवेविजुः । वेवेष्टि वेविष्ट: वेविषति । वेवेक्षि वेवेष्ठि: वेविष्ठ । वेवेष्मि वेविष्व: वेवेष्मिः । वेविष्यात् वेविष्याता वेविष्युः । वेवेष्ट वेविष्टात् वेविष्टां वेविषतु । धुटां तृतीयचतुर्थेषु इति तृतीयः । ऋवर्णटवरषा मूर्धन्या इति न्यायात् षकारस्य डकारः । वेविड्डि वेविष्टात् वेविष्टं वेविष्ट । देविषाणि वेविषाव वेविषाम । अवेवेट अवेविष्टां अवेविषुः। अवेवे: अवेविष्ट अवेविष्ट । अवेविषं अवेविष्व अदेविष्प । भावकर्मणो:-निज्यते । विज्यते । विष्यते । इति जुहोत्यादिः ।
अथ दिवादिगण: दिचु क्रीडाविजिगीषाव्यवहारद्युतिस्तुतिमोदमदस्वप्नकान्तिगतिषु ।
दिवादेर्यन्॥१८२॥ दिवादेर्गणाद्विकरणसंज्ञको यन् भवति कर्तरि विहिते सार्वधातुके परे ।
नामिनोवारकर्छरोर्व्यञ्जने ॥१८३॥ अकुर्छरोर्वोरुपधाभूतस्य नामिनो दीर्घो भवति व्यञ्जने परे । दीव्यति दीव्यतः दीव्यन्ति । दीव्येत् दीव्येतां दीव्येयुः । दीव्यतु दीव्यतात् दीव्यतां दीव्यन्तु । अदीव्यत् अदीव्यतां अदीव्यन् । पूङ् प्राणिप्रसवे ।
स्वरादि गुणी सार्वधातुक के आने पर अभ्यस्त और उपधा के नामि को गुण नहीं होता है ॥१८१ ॥
नेनिजानि । अनेनेक् । “व्यंजनादिस्योः” से दि सि का लोप हो गया है। विज् धातु से वेवेक्ति वेविक्तः । वेविज्यात् । वेवेक्तु । वेविग्धि । विष्-वेवेष्टि । वेविष से 'पढोक: सूत्र से' ष को क् होकर आगे सकार को षकार होकर वेवेक्षि।
वेविष् + हि 'धुटां तृतीयश्चतुर्थेषु' सूत्र १२० से तृतीय अक्षर होता था तब "वर्ण टवर्ग रषा मूर्धन्या:* इस न्याय से पकार को '3' पुनः 'तवर्गस्य षट्दट्टवर्ग:' से धि को दि होकर 'वेविडि' अवेवेट् । भावकर्म में-निज्यते । विज्यते । विष्यते।
इस प्रकार से जुहोत्यादि गण समाप्त हो गया।
अथ दिवादिगण दिवु धातु क्रीड़ा, जीतने की इच्छा, व्यवहार, कांति इच्छा, स्तुति, मोद, मद, स्वप्न, कांति और गति अर्थ में है। दिव् ति है।
दिवादि से 'यन्' विकरण होता है ॥१८२ ॥ कर्ता में सार्वधातुक से परे दिवादिगण से विकरण संज्ञक 'यन्' होता है।
व्यंजन वाली विभक्ति के आने पर कुर् छुर् को छोड़कर व की उपधाभूत नामिको दीर्घ हो जाता है ।।१८३ ॥
दीव्यति दीव्यत: दीव्यति । दीव्येत् । दीव्यतु । अदीव्यत् । यूङ् धातु प्राणी को जन्म देने अर्थ में
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |