Page Text
________________
२३४
कातन्त्ररूपमाला
अभ्यासस्यासवणे ।।१७६ ॥ अभ्यासस्य इव!वर्णयोरियुवौ भवतोऽसवणे परे । इति इयत: इयति । इयर्षि इयथ: इयथ । इयर्मि इयव: इयमः । इय्यात् इययातां इय॒युः । इयतु इयतात् इयता इयतु । इयहि इयतात् इयतं इयत । इयराणि इयराव इयराम। ऐय: ऐया ऐयरुः। ऐय: ऐवृतं ऐयत । ऐयरं ऐयूव ऐयम । गुणासिमपानाधोरिति गुण. । मावे-अयते ।।
वर्णस्याकारः ॥१७७॥ अभ्यासस्य ऋवर्णस्याकारो भवति । ससर्ति ससृत: सस्रति । सस्यात् ससृयातां ससृयु: । ससर्तु सस्तात् ससृतां सस्रतु । असस: अससृतां अससरुः ।
यणाशिषोयें॥१७८॥ दन्तादिकारागमो भवति यणाशिवोर्ये परे । नियते । पिपर्ति पिपृतः । पिप्रति । पिपृयात् पिप्याता पिपृयुः । पिपतु पिपृतात् पिपृता पिप्रतु । अपिप: अपिपृता अपिपरु: । णिजिर् शौचपोषणयोः । विजिर् पृथग्भावे । विष्ल व्याप्तौ । विष् शब्दे ।
निजिविजिविषां गुणः सार्वधातुके ॥१७९॥ निजादीनामभ्यासस्य गुणो भवति सार्वधातुके परे।
चवर्गस्य किरसवणे ॥१८॥ चवर्गस्य किर्भवति असवर्णे धुटि परे अन्ते च । नेनेक्ति नेनिक्त: नेनिजति । नेनेक्षि नेनिक्थ: नेनिक्थ । नेनेज्मि नेनिज्व: नेनिज्मः । नेनिज्यात् नेनिज्यातां नेनिज्युः । नेनेक्तु नेनिक्तात् नेनिक्तां नेनिजतु । नेनेग्धि नेनिक्तात् नेनिक्तं नेनिक्त।
असवर्ण के आने पर अभ्यास के इवर्ण उवर्ण को इय् उव् होता है ॥१७६ ।।। आगे गुण होकर इयर्ति, इयत: 'रमृवर्ण:' से संधि होकर इय् ऋ अति = इयर्ति । इय्यात् । इयतु । इब् आनि गुण होकर इयराणि बना।। भावकर्म में- य ते 'गुणोतिसंयोगाद्यो:' ७१ सूत्र से गुण होकर ‘अर्यते' बना। स स ति
अभ्यास के ऋवर्ण को अकार हो जाता है ॥१७७ ॥ गुण होकर 'ससर्ति' बना । ससृत: सस्रति। सहयात् । ससर्तु। असस: असमृतां अससरुः । भावकर्म मेंयण आशिष् और य् प्रत्यय के आने पर ऋकार से इकार का आगम होता है ॥१७८ ॥
स इ 'रमृवर्णः' से सियते बना। पृ पृ ति 'अतिपिपयोश्च' १७५ सूत्र से अभ्यास को 'इ' होकर गुण होकर पिपर्ति बना। पिपृयात् । पिपतु । अपिप: अपिपृतां अपिपरु: । णिजिर्-शुद्धि करना, पोषण करना। विजिर्-पृथक होना, विष्ल—व्याप्त होना, विष्-..शब्द करना। ___णो न:' सूत्र से ण् को न करके निज् धातु है। निज निज् ति १७१ से अभ्यास के आदि को शेष रखने से ज् का लोप हुआ।
सार्वधातुक में निज् विज् और विष् के अभ्यास को गुण हो जाता है ॥१७९ । । एवं गुणी विभक्ति को गुण होकर ने ने ज् ति रहा।
असवर्ण, घुट के परे और अन्त में चवर्ग को कवर्ग हो जाता है ॥१८० ॥ नेनेति नेनिक्तः नैनिजति, नेनेक्षि नेनिक्थः । नेनिज्यात् । नेनेक्तु । नेनेग्धि । नेनिज् आनि ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |