Page Text
________________
तिङन्त:
अकारात्परस्य सप्तमीयाशब्दस्य इर्भवति । भवेत् भवेतां ।
यासोरियमौ ॥ ४१ ॥
अकारात्परयोर्याम्युसोरियमियुसौ भवतः । भवेयुः । भवेः भवेतं भवेत । भवेयं भवेव भवेम ।। भावे -- भूयेत । कर्मणि । अनुभूयेत अनुभूयेयातां अनुभूयेरन् । एधेत ऐधेयातां एधेरन् । एधेथाः एधेयाथां एधेध्वं । एधेय एधेवहि एधेमहि । भावे— एध्येत । पचेत् पचेतां पचेयुः । पचेः पचेतं पचेत । पचेयं पचेव पचेम । पचेत पचेयातां पचेरन् । भावे – पच्येत । कर्मणि - पच्येत । पच्येयातां पच्येरन् ।
I
पञ्चम्यनुमतौ ॥ ४२ ॥
अनुज्ञानमनुमतिः । तदुपाधिकेर्थे पञ्चमी भवति । समर्थनाशिषोश्च ॥ ४३ ॥
क्रियासु प्रोत्साहः समर्थना । इष्टस्यार्थस्य आशंसनं आशीः । समर्थनाशिषोरर्थयोश्च पञ्चमी भवति । भवतु । आशिषि । आशिषि । तुह्योस्तातण् वा वक्तव्यः । भवतात् भवतां भवन्तु ।
हेरकारादहन्तेः ॥ ४४ ॥
२०५
भव + इत् संधि होकर = भवेत् बना। सर्वत्र 'या' को 'इ' करके संधि करत जाइये। भवेतां भव
युस् ।
अकार से परे 'यामि, युस्' को 'इयम्, इयुस्' हो जाता है ॥ ४१ ॥
भव + इयुस् = भवेयुः । भव + इयम् = भवेयम् बना । भाव में. - भूयेत। कर्म में अनुभूयेत, अनुभूयेयातां । ए का कर्तरि प्रयोग में— एधेत, भाव में- एध्येत । पच का कर्ता में पचेत् । आत्मनेपद में पचेत । भाव में - पच्येत । कर्म में पच्येत, पच्येयातां ।
प्रयोग में — भवेत् भवेतां भवेयुः । भवे भवेतं भवेत । भवेयम् भवेव भवेम । एधेत एधेयातां एधेरन् । एधेथाः एधेयाथां एधेध्वं । एधेय एधेवहि एधेमहि । भाव में— एध्येत ।
परस्मै - पचेत् पचेतां पचेयुः । पचे पचेतं पचेत । पचेयम् पचेव पचेम ।
आ० -- पचेत पचेयातां पचेरन् । पचेथाः पचेयाथां पचेवं । पच्येय पचेवहि पचेमहि । भावे - पच्येत ।
I
कर्म में - पच्येत पच्येयातां पच्येरन् । पच्येथाः, पच्येयाथां, पच्येध्वं । पच्येय पच्येवहि पच्येमहि । अनुमति अर्थ में 'पञ्चमी' होती है ॥ ४२ ॥
अनुज्ञान को अनुमति कहते हैं। उस उपाधिक अर्थ में 'पञ्चमी' विभक्ति होती है । समर्थन और आशिष में भी पञ्चमी होती है ॥ ४३ ॥
क्रियाओं में प्रोत्साह करना समर्थन है। इष्ट अर्थ को कहना आशीष है। समर्थन और आशिष के अर्थ में पञ्चमी होती है। भू धातु से 'तु' विभक्ति हैं अन् विकरण और गुप्ण होकर 'भवतु' बना। " आशिषि तुह्योस्तातण् वा वक्तव्यः” इस वृत्ति से आशिष अर्थ में 'तु' और 'हि' विभक्ति को विकल्प से 'तातण्' हो जाता है । अण् का अनुबंध होकर 'भवतात्' बना। भवतां भवन्तु 'भव हि' है।
हन् धातु को छोड़कर अकार से परे 'हि' का लोप हो जाता
॥ ४४ ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |