Page Text
________________
१२४
वा नपुंसके ॥ ३४२ ॥
I
अभ्यस्तात्परोऽन्तिरनकारको वा भवति नपुंसकलिङ्गे घुटि परे । ददति ददन्ति । पुनरपि ददतु ददद् । ददती । ददति ददन्ति । ददता । ददद्द्भ्यां । दददिः । इत्यादि । थकारान्तो प्रसिद्धः । दकारान्तो नपुंसकलिङ्गस्तद् शब्दः । नपुंसकात्स्यमोलोपो न च तदुक्तमिति वचनात् त्यदाद्यत्वं न भवति । तत्, तद् । ते । तानि । पुनरप्येवं । अन्यत्र पुल्लिङ्गवत् । एवं यद् शब्दः । धकारान्तोऽप्रसिद्धः । नकारान्तो नपुंसकलिङ्गः सामन् शब्दः । साम । साम्नी, सामनी सामानि पृथक्करणान्नपुंसकस्य वा । हे साम, हे सामन् । हे साम्नी, हे सामनी । हे सामानि । पुनरप्येवं । इत्यादि । एवं मर्मन् लोमन् भूमन् प्रभृतयः । चर्मन् शब्दस्य तु भेदः । चर्म । चर्मणी । चर्माणि । अन्यत्र पुल्लिङ्गवत् । एवं वर्मन् कर्मन् शर्मन् प्रभृतयः । इत्यादि । अहन् शब्दस्य तु भेदः । सौ
ददन्तु + सि
'अभ्यस्तादन्तिरनकारः' २८५वें सूत्र से नकार का लोप होकर 'ददत्' बना । ददन्त् + जस्
अभ्यस्त से परे घुट् विभक्ति के आने पर नकार का लोप विकल्प से होता है ॥ ३४२ ॥
ददती
ददन्ति ददति
ददते
ददद्भ्याम्
ददद्भ्यः
ददत्, ददद् हे ददत् ददद्
हे ददती
दददृभ्याम्
ददती
हे ददन्ति ददति ददतः ददन्ति ददति ददद्भिः
ददतोः
ददतो:
कातन्त्ररूपभाला
ददत्, ददद्
ददता
तत्, तद् हे तत्तद्
ददतः
ददति
ददद्भ्याम् अब थकारांत शब्द अप्रसिद्ध हैं. दकारांत 'तद्' शब्द हैं।
तद् + सि “नपुंसकात्स्यमोर्लोपो न च तदुक्तं " इस सूत्र से 'सि अम्' का लोप होकर 'त्यदाद्यत्वं' सूत्र से अकारांत नहीं हुआ। अतः 'तद् तत्' बना।
तद् + औ 'औरीम्' से ई होकर 'त्यदादीनाम् विभक्तौ' से 'अ' होकर 'ते' बना |
तद् + जस् । जस् को 'शि' होकर 'नु' एवं दीर्घ होकर 'तानि' बना आगे पुल्लिंगवत् चलेंगे।
तानि
तस्मै
ताभ्याम्
तेभ्यः
हे ते
हे तानि
तस्मात्
ताभ्याम्
तेभ्यः
तस्य
तयो:
ताभ्याम्
तस्मिन्
तयोः
यद् और एतद् के रूप भी इसी प्रकार चलेंगे । धकारांत शब्द अप्रसिद्ध हैं। अब नकारांत 'सामन्'
शब्द है।
तत्, तद् तेन
तानि
तै:
साम
हे साम
साम्ने
साम्नः
साम
सामानि
साम्नः
साम्ना
सामभिः
साम्नि सामनि
सामभ्याम् इसी प्रकार से मर्मन, लोमन् व्योमन्, भूमन् आदि के रूप चलेंगे।
सामन् + सि 'लिंगान्तनकारस्य' सूत्र से 'न' का लोप होकर 'साम' बना । सामन् + औ 'ईड्यो' सूत्र से आँकार को 'ई' आदेश होने से विकल्प से 'अन्' के 'अ' का लोप होकर साम्नी बना और " सामनी " भी बना।
दददुद्भ्यः
ददताम्
ददत्सु
साम्नी, सामन सामानि हे साम्नी, सामनी हे सामानि साम्नी, सामनी
सामभ्याम्
सामभ्याम्
साम्नोः
साम्नोः
तेषाम्
नेषु
सामभ्यः
सामभ्यः
साम्नाम्
सामसु
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |