Jainendra Mahavrutti

SR No.: 090209
Original Sutra Author: Abhaynanda Acharya
Author: Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Total Pages: 546
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Devotion, & Worship
File Size: 16 MB

Page 111

जैनेन्द्र-व्याकरणम्
[अ० पा० ॥ सू० ६५-३६
पारिख्यात्ये न मुक्तः । गुण इति किम् ! धनेन कुलम् । अस्त्रियामिति किम् ? बुद्धया मुक्तः ।
ता हेतौ ॥१॥४॥३५॥ हेताविति शब्दनिर्देशोऽयं हेलर्थस्य तु प्रकृतवात् । हेनुशन्दे प्रयुक्त हेत्वा ता भवति । अन्नस्य हेतोत्रसति । अध्ययनस्य हेतोर्वसति । भिक्षाया हेतोर्वसति । हेतुशब्दोऽपि हेत्वर्थे वर्तते । तस्मादपि ता । सामानाधिकरण्याद्वा ।
सर्वनाम्नो भा च ।।१।४३६॥ हेतुशब्दे प्रयुक्ते सर्वनाम्नो भाविभक्ती ता च । केन हेतुना वसति । कस्य हेतोर्वसति । येन हेतुना वसति । यस्य तोर्वसति । पूर्वेण तायामेव प्राप्तायामयमारम्भः 1 अथवा पाउनुस्तमजमार्य गितारमाय बाहेता प्रयुक्त सर्वासां प्रायो दर्शनमित्येतल्लन्धम् । किं निमित्तं वसति । केन निमित्तेन असति । कस्मै निमित्ताय वसति । कस्मानिमित्तात् । कस्य निमित्तस्य ! कस्मिन्निमित वसति । एवं कारण प्रयोजनहेतुपूदाशर्यम् । प्रायोग्रहणादिन भवति ।
काऽपादाने ॥१४॥३७॥ अपादाने कारके काविभक्ती भवति । ग्रामादागच्छति। श्राचार्यादधीते । रथात् पतितः । केति योगविभागादन्यत्राऽपि भवतीति । तेनेदं बहु वक्तव्यं न भवति । "प्यले कर्मणि कावक्तव्या' [ वा० ] प्रासादमारय प्रेहाते । प्रासादात् प्रेक्षते । प्रासादाच्छृणोति । "प्रधिकरणे प्यखे का वक्तव्या' [चा.] आसने उपविश्य प्रमाने । आसनात प्रेक्षते । शयनात् प्रेक्षते । "प्रश्नाल्यामयो । पातम्या" [ वा०] किं देवदत्तो व्याकरणात् कथयत्ति ? प्रारुपाने-व्याकरणात् कथयति । “यतबाध्यकालपरिच्छेदस्ततः का वसपा" [वा.] गयेवुमतः साङ्कास्यं चत्वारि योजनानि ! कार्तिक्या अामहायणी मासे ! "कायुत् पराध्वनो दा चेप् च वक्त" [वा. ] गोमतः साकाश्यं चत्वारि योजनानि, चतुर्ष योजनेषु ।
दिक्दाऽन्यारादितरसञ्चध्वाहियुक्त ॥६॥४॥३८॥ दिक्छब्द अन्य आरात् इतर ते अञ्च धुश्रा आहि इत्येतेषुल्ले काविभक्तो भवति । दिक्ऋब्द-इयमस्याः पूर्वा । इयमस्या उत्तरा । शब्दग्रहणं किम् ? दिशि यो यः शब्दो देशकाल वृत्तिनाऽपि तेन योगे यथा स्यात् । पूर्वी प्रामात् । उत्तरों प्रामात् । पूर्वो ग्रीष्माद्वसन्तः । अन्यदित्यर्थग्रहणम् । अन्यो देवदत्तात् । व्यतिरिक्तो देवदत्तात् । भिन्नो देवदत्तात् । अर्थान्तरं देवदत्तात् जिनदत्तः । देवदत्त मूदातिरेकात् तायां प्राप्तायां का विधीयते । श्राराचशब्दो भिसंझको दूरेऽन्तिके च वर्तते तद्योगे "दान्तिकास्ता च [१।४।४२) इति अस्मिन् प्राप्ते काविधिः 1 पाराद् गृहात् क्षेत्रम् 1 पाराद्देवदत्तात् पौठम् । इतरो निर्दिश्यमानप्रतियोग्यर्थः । इतरो देवदत्तात् | ऋते इति झिसङ्ग पदम् । भूते धर्मात् कुतः सुखम् | अच छ । प्राग्ग्रामात् । प्राची दिग्रमणीया । इत्येवमाद्यर्थे प्रागतस्य अस्तात: “मम्वेरुप्" [21१1३५] इत्युप् । श्रस्य दिक्छब्दत्वेऽपि ''ताऽतसर्थ त्येन [११४।३१इति ता प्राप्ता तदपवादोऽयम् । श्रा दक्षिणा प्रामात् । उत्तरा ग्रामात् । आहि । दक्षिणाहि सामान् । उत्तराहि ग्रामात् । अस्तादर्थे "पक्षिणादा [11030. “माहि च दूरे' [११११०३] "उत्तराञ्च" [४।१११०२] इति अाअा त्यो । अत्रापि "ता तसर्थ श्येन [ 10 ] इति ता प्राप्ता । "अवयवयोगे प्रतिषेधो वक्तभ्यः" [ वा० ] पूर्वाञ्छात्राणामा मन्त्रयस्व ।
ताऽशसणे स्येन ॥१४॥३६ || वक्ष्यति दन्ति रणोत्तराभ्यामतस् । तत्समानार्थेन त्येन युक्ने ता विभकी भवति । दक्षिातो मामस्य 1 उत्तरतो ग्रामस्य । उपरि ग्रामस्य । उपरिष्टाद् ग्रामस्य । उपर्युपरिष्टात्पश्चादिति श्रतसर्थे निपातिती। पुरो ग्रामस्य । पुरस्ताद् प्रामम्स | "पूर्धाधराधराणा पुरवधोऽसि [ 1 ] "प्रस्ताति" [४।१।१०४ ] इति च पुरादेशः ।
1. "पावेधुमतः' इत्यारभ्य साधुमतः' इत्यत:पूर्वम् प्र. पुस्तकें नास्ति । २. पूर्व ग्रामात् म. ! ३. उत्तरे प्रामात् प० ।