Adi Puran Part 1

SR No.: 090010
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 2004
Total Pages: 782
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Mythology, & Story
File Size: 27 MB

Page 93

प्रथमं पर्व
वह उत्तम क्षमा आदि दश धर्मोंके चक्र अर्थात् समूहको धारण करते हैं । उपाध्याय परमेष्ठीके पक्षमें 'भत्रै' पदका अर्थ उपाध्याय किया जाता है; क्योंकि वह अज्ञानान्धकारसे दूर हटाकर सम्यग्ज्ञानरूपी सुधाके द्वारा सब जीवोंका भरण-पोषण करते हैं और साधु परमेष्ठीके पक्ष में 'संसारभीमुषे' शब्दका अर्थ साधु लिया जाता है क्योंकि वह अपनी सिंहवृत्तिसे संसारसम्बन्धी भयको नष्ट करनेवाले हैं ।
इस इलोकमें जो ‘श्रीमते' आदि पद हैं उनमें जातिवाचक होनेसे एकवचनका प्रत्यय लगाया गया है अतः भूत भविष्यत् वर्तमान कालसम्बन्धी समस्त तीर्थंकरोंको भी इसी लोकसे नमस्कार सिद्ध हो जाता है । भरत चक्रवर्तीके पक्ष में इस प्रकार व्याख्यान है-जो नवनिधि और चौदह रत्नरूप लक्ष्मीका अधिपति है, जो सकलज्ञानवान् जीवोंके संरक्षणरूप साम्राज्यपदको प्राप्त है, (सकलाश्च ये ज्ञाश्व सकलज्ञाः, सकलज्ञानाम् असं जीवनं यस्मिंस्तत् तथाभूतं यत्साम्राज्यपदं तद् ईयुषे ) जो पूर्व जन्ममें किये हुए धर्मके फलस्वरूप चक्ररत्नको धारण करता
“सिद्धो लोकोत्तराभिख्यां केवलाख्यामकेवलाम् । अनूपमामनन्तां तामनुबोभूयते श्रियम् ॥” इति वादी मसिनोक्तत्वात् ।
तथा च प्रतिज्ञाहानिः जीवन्मुक्तस्यात्राधिकृतत्वात् इत्यत्राह धर्मचक्रेति । द्वितीय दिवसकरा प्रतिबिम्बबिम्बशङ्काकरजाज्वलद्धर्मचक्रायुधं बिभर्ति धर्मचक्रभृत् " स्फुरदरसहस्रसुरुचिर" इत्यादि प्रवचनात् "धर्मचक्रायुधो देवः” इति वचनाच्च तस्मै । जीवन्मुक्तस्यैव धर्मचक्रायुधेन योग इति प्रकृतार्थस्यैव स्वीकरणात् । अनेन तदविनाभूतं समवसरणादिकमप्युपलक्षितम् । अथवा विशेष्यस्य उभयलक्ष्मीरमणत्वस्य व्यावर्णनया एतद्द्वयं संभवद्विशेषणं "सम्भवव्यभिचाराभ्यां स्याद्विशेषणमर्थवत्" इति न्यायात् ।
किं च सकलज्ञानसाम्राज्यपदप्राप्तिः कस्यायुधस्य धारणयेत्यत्र धर्मेति । धर्मः चरित्रम् "चारितं खलु धम्मो " इति कुन्दकुन्दस्वामिभिनिरूपितत्वात् । तदत्र प्रकरणबलात् यथाख्यातचारित्रं तदेव चक्रमिव चक्रं दुर्जयघातिकर्मारिनिर्जयेन सकलसाम्राज्यपदप्राप्तिहेतुत्वात् । तत्सदा बिर्भात इति धर्मचक्रभृत् तस्मै, अनेन यथारुपातचारित्रस्य घातिकर्मारिनिर्जयेन सकलज्ञानसाम्राज्यपदप्राप्तेः साध्यसाधनभावः कथंचिन्निरतिशयं सानुग्राहकत्वं चोपढोकितम् ।
ननु निरतिशयं परानुग्राहकेणापि भवितव्यम् । यतः तन्नमस्कारः पम्फुलीतीत्यत्राह - भर्त्रे इति । विश्वं जगत् बिर्भात पुष्णात्येवंशीलो भर्ता तस्मै भर्त्रे विश्वस्य जगतः स्वामिने पोषणनिरताय, अनेन अपारानुग्रहशीलत्वमुक्तम् । कुतोऽयं निरतिशयं पराननुगृह्णातीति निश्चयः ? इत्यत्रोत्तरयति " संसारेति” । अत्र “गुरवो राजमाषा न भक्षणोयाः" इत्यादिवत् संसारिणां संसारभी मुट्त्वादिहेतुगर्भविशेषणेन उत्तरमिति निर्णयः । स्वभर्तृ त्वस्य स्वसंसारभी मुट्त्वस्य च प्रागुक्तविशेषणद्वयेनैव व्यज्यमानत्वात् । 'क्षुधातृषाजननमरणादिनानाघोरदुःखानामाकरः संसारः भव इति यावत् । " क्षुत्तृष्ण। श्वासकासज्वर मरणजरारिष्टयोगप्रमोहव्यापत्याद्युग्रदुःखप्रभवभवहते" रिति पूज्यपादेर्निगदित्वात् । तस्माद्भोः तां मुष्णाति लुण्टयतीति संसारभीमुट् तस्मै । अत्र संसारिणां संसारभयलुण्टाकत्वव्यावर्णनया निरायासेन संसारभयापहरणदक्षचातुर्यातिशयः प्रकाशितः तीर्थकर - सत्कर्मणः तस्य तादृग्विवातिशयस्य दुर्वारसंसारविच्छेदोपाय नियुक्त दिव्यध्वनिप्रवर्तनामात्रेणैव संसिद्धेः । तदेवं विश्वविद्यापरमेश्वरस्य विश्वस्य जगतः सम्यक् समुद्धरणपाण्डित्यपराकाष्ठामधिष्ठितस्य परमाप्तस्यादिब्रह्मणः पारमैश्वर्यं चतुरलौकिक जनेऽपि प्रथयितुं श्रीमत्साम्राज्यपदचक्रभूत् भर्तृ भीमुदृपदप्रयोगसामर्थ्याद्भरतचक्रधरव दितीव श्रुतेरभावाच्च व्यङ्ग्यतया भरतचक्रधरेणोपमालङ्कारः प्रथते । तथा हि-यथाभूतसंरक्षणा दिक्षात्रधर्मस्य रक्षितयक्षसहस्रचक्ररत्नस्य च धारणया धर्मचक्रभृत् भरतचक्रवर्ती ।

Translation AI Generated

First Chapter

They hold the wheel, or group, of the ten virtues, beginning with forgiveness. In the context of the Upadhyaya, the term 'Bhartre' is interpreted as Upadhyaya, because he nourishes all beings with the nectar of right knowledge, removing them from the darkness of ignorance. In the context of the Sadhu, the term 'Sansarabhimuse' is interpreted as Sadhu, because he destroys the fear related to the world with his lion-like conduct.

In this verse, the words 'Srimate' etc. are used as nouns, hence the singular suffix is applied. Therefore, this verse also applies to all the Tirthankaras, past, present, and future. In the context of Bharat Chakravarti, the explanation is as follows: He who is the lord of Lakshmi, who is in the form of nine treasures and fourteen jewels, who has attained the position of kingship, which is the protection of all knowing beings (Sakalaasch ye Gnasch Sakaljnaah, Sakaljnanaam Asan Jeevanam Yasminstat Tathabhootam Yatsamrajyapadam Tad Iyuushe), who holds the Chakra Ratna as a result of the fruits of his Dharma in his previous birth.

“Siddho Lokottaraabhikyam Kevalaakhyamakevalam. Anupamamanantaam Taamanubobhooyate Shriyam ||” This is said by the wise, as it is stated in the scriptures.

Thus, there is no loss of promise, as the liberated soul is authorized here. This is stated in the Dharmachakra. The second sun, the Dharmachakra-bearer, bears the Dharmachakra weapon, which is blazing with the brilliance of the reflection of the sun. This is evident from the teachings like "Sphuradarasasrasuruchira" etc., and from the statement "Dharmachakraayudho Devaah". This is for him. The Dharmachakra weapon is only for the liberated soul, as this is the accepted meaning of the subject matter. By this, the inseparable things like the presence of the liberated soul are also indicated. Or, this duality is a possible qualifier, as it describes the one who is the beloved of both Lakshmi and Saraswati. This is according to the principle "Sambhavavyabhicaraabhyaam Syaadvisheshanam Arthavat".

Furthermore, the attainment of the position of kingship of all knowledge is for the bearing of which weapon? Here, it is Dharma. Dharma is character, as Kundakunda Swami has explained "Charitam Khalu Dhammo". Here, due to the strength of the context, it is the character that is described, which is like a wheel, a wheel that is invincible, which is the cause of attaining the position of kingship of all, by conquering the enemies of harmful actions. He always bears it, hence he is the Dharmachakra-bearer. By this, the relationship between the character and the attainment of the position of kingship of all knowledge by conquering the enemies of harmful actions is established, and his extraordinary grace is also indicated.

It is argued that he should also be extraordinarily gracious to others. Because, if his worship is weak, then it is said - Bhartre. He nourishes the entire world, he is of such character, he is the Bhartre, the lord of the entire world, he is engaged in nourishing, by this, his boundless grace is stated. How can we be certain that he is extraordinarily gracious to others? To this, it is replied "Sansareti". Here, as in the saying "Guravo Rajamaasha Na Bhakshanoyah", the answer is given with a qualifier that is related to the fear of the world, etc., of worldly beings. Because, the fear of his own world and the fear