________________
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र २२१ अनुमानप्रमाणनिरूपणम्
४१५
छाया - अथ किं तर अनुमानम् ? अनुमानं त्रिविधं प्रज्ञप्तम्- तद्यथा पूर्ववत् शेषवत् दृष्टिसाधर्म्यवत् । अथ किं तत् पूर्ववत् ? पूर्ववत् पञ्चविधं प्रज्ञप्तम्-तथथाक्षतेन वा १ व्रणेन वा २ लाञ्छनेन वा ३ अषेण वा ४ तिलकेन वा ५, गाथा" माता पुत्रं यथा नष्टं युवानं पुनरागतम् । काचित प्रत्यभिजानीयात पूर्वलिङ्गेन केनचित् ।।"
अथ सूत्रकार अनुमान ज्ञान की प्ररूपणा करते हैं"से किं तं अणुमाणे ? " इत्यादि ।
शब्दार्थ - - ( से किं तं अणुमाणे १) हे भदन्त । वह पूर्व प्रक्रान्त अनुमान क्या है ?
उत्तर--(अणुमाणे तिविहे पण्णत्ते) अनुमान तीन प्रकार का कहा गया है - ( तं जहा ) उसके प्रकार ये हैं- ( पुव्ववं सेसचं दिट्ठसाहम्मवं ) पूर्ववन् शेषवत् और दृष्टिसाधर्म्ययत् । (से किं तं पुण्व) हे भदन्त । पूर्ववत् अनुमान क्या है ?
उत्तर--(पुव्ववं पंचविहं पण्णत्तं ) पूर्ववत् अनुमान पांच प्रकार का कहा गया है (तं जहा जैसे - ( खत्तेण वा वजेण वा, लंछणेण या, मसेण वा, तिलएण वा) क्षन, व्रण, लाञ्छन, मसा और तिल इन पांच चिह्नों द्वारा उत्पन्न हुआ अनुमान पूर्ववत् कहलाता है और इन्हीं चिह्नों से उत्पन्न होने के कारण वह इन २ नाम वाला हो जाता है । इसलिये उसे पांच प्रकार का कहा है । (गाहा) यहां पर यह गाथा है "माया હવે સૂત્રકાર અનુમાન જ્ઞાનની પ્રરૂપણા કરે છે.
'से किं तं अणुमाणे' इत्यादि ।
शब्दार्थ -- ( से कि त अणुमाणे) हे अहन्त! ते पूर्व प्रान्त અનુમાન શુ' છે ?
उत्तर -- ( अणुमा तिविहे पण्णत्ते ) अनुमान आयु छे. (तं जहा) तेना अहारी मा प्रमाछे छे. म्मबं) पूर्ववत्, शेषवत् भने दृष्टि साधाभ्यवत् (से कि' त' पुब्बव) डे अह'त ] પૂર્વવત્ અનુમાન શું છે?
भक्षु अठार' डेवाभां (पुव्ववं सेखवं दिसलाह
उत्तर--(पुव्ववं पंचविह' पण्णत्त) पूर्ववत् अनुमान यांथ प्रहार होय छे. (तं जहा ) प्रेम है (खत्तेण वा वणेण वा, लंछणेण वा, मसेण वा, तिलएण वा ) ક્ષત, જી, લાંછન, મસા અને તિલ આ પાંચ ચિહ્નો વડે ઉત્પન્ન થયેલ અનુમાન પૂર્વવત્ કહેવામાં આવ્યુ છે. અને આજ ચિહ્નોથી ઉત્પન્ન હાવા બદલ તે આ નામેાથી અભિહિત કરવામાં આવે છે, એટલા માટે તેને પાંચ પ્રકા