________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, “સ્થાનાંગ’ ઐરવત. એ રીતે આ અભિલાપ વડે હૈમવત, હૈરણ્યવત, હરિવર્ષ રમ્યફવર્ષ છે. જંબુદ્વીપ નામક દ્વીપ મધ્યે મેરુપર્વતની પૂર્વ-પશ્ચિમે બે ક્ષેત્ર છે - અતિ સમતુલ્ય, અવિશેષ યાવત્ તે પૂર્વવિદેહ, પશ્ચિમવિદેહ છે. જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની ઉત્તર-દક્ષિણે બે કુરુક્ષેત્ર અતિ સમતુલ્ય છે. યાવત્ તે દેવકુરુ, ઉત્તરકુરુ છે. તેમાં અતિ મોટા બે વૃક્ષો છે - બહુ સમતુલ્ય, અવિશેષ, નાના–રહિત, અન્યોન્યને ન ઉલ્લંઘતા, લંબાઈ– પહોળાઈ– ઊંચાઈ, ઉદ્વેધ-સંસ્થાન-પરિધિ વડે સમાન છે, તે કૂટશાલ્મલી અને જંબૂ-સુદર્શન. ત્યાં મહદ્ધિક યાવત્ મહાસૌખ્યવાળા, પલ્યોપમની સ્થિતિવાળા બે દેવો વસે છે, તે - વેણુદેવગરુડ અને અનાર્યો, તે જંબૂદ્વીપના અધિપતિ છે. સૂત્ર-૮૭ જંબુદ્વીપના મેરુપર્વતની ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશાએ બે વર્ષધર પર્વતો કહ્યા છે - તે બહુ સમતુલ્ય, અવિશેષ, નાના–રહિત, અન્યોન્ય ન ઉલ્લંઘતા તેમજ લંબાઈ-પહોળાઈ– ઊંચાઈઊંડાઈ–સંસ્થાન-પરિધિ વડે સમાન છે. તે આ - લઘુ હિમવંત અને શિખરી, એ રીતે મહા હિમવંત અને રુકમી, એમ જ નિષધ અને નિલવાન પર્વત કહેવા. જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની ઉત્તર અને દક્ષિણે હેમવંત અને હૈરણ્યવત ક્ષેત્રમાં બે વૃત્તવૈતાઢ્ય પર્વત છે - બહુસમતુલ્ય, અવિશેષ, નાના–રહિત યાવત્ તે શબ્દાપાતી અને વિકટાપાતી નામક છે. તેમાં બે મહર્ફિક દેવો યાવત્ પલ્યોપમની સ્થિતિવાળા છે - તે સ્વાતિ, પ્રભાસ. જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તર અને દક્ષિણે હરિવર્ષ અને રમ્યક્ વર્ષ ક્ષેત્રમાં બે-વૃત્તવૈતાઢ્ય પર્વત છે - બહુ સમતુલ્ય યાવત્ ગંધાપાતી અને માલ્યવંતપર્યાય નામક છે. તે બંનેમાં એક એક મહદ્ધિક યાવતું પલ્યોપમસ્થિતિક દેવ વસે છે. અરુણ અને પદ્મ નામે છે. જંબુદ્વીપના મેરુની દક્ષિણ દિશામાં દેવકુરુ ક્ષેત્રના પૂર્વ અને પશ્ચિમ પડખામાં અશ્વના સ્કંધ સદશ, અદ્ધ ચંદ્ર-સંસ્થાન સંસ્થિત બે વક્ષસ્કાર પર્વતો છે. તે બહસમ છે યાવત સૌમનસ અને વિદ્યપ્રભ નામે દે જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તર દિશાએ ઉત્તરકુરુ ક્ષેત્રમાં પૂર્વ અને પશ્ચિમ પડખામાં અશ્વના સ્કંધ સમાન યાવત્ ગંધમાદન, માલ્યવંત બે વક્ષસ્કાર પર્વત છે, જે અર્ધચંદ્રાકાર છે ઇત્યાદિ પૂર્વવત. - જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની ઉત્તર અને દક્ષિણે બે દીર્ઘવૈતાઢ્ય પર્વત છે. બહુસમતુલ્ય યાવત્ ભરતમાં દીર્ઘવૈતાઢ્ય, ઐરવતમાં દીર્ઘવૈતાઢ્ય. ભરતના દીર્ઘ વૈતાઢ્યમાં બે ગુફાઓ કહી છે - બહુ સમતુલ્ય, અવિશેષ, નાના– રહિત, અન્યોન્ય ના ઉલ્લંઘતી, લંબાઈ-પહોળાઈ-ઊંચાઈ–આકાર-પરિધિ વડે સમાન છે તે આ - તમિસા ગુફા અને ખંડપ્રપાત ગુફા. ત્યાં બે મહદ્ધિક યાવત્ પલ્યોપમ સ્થિતિક દેવો વસે છે. તે - કૃતમાલક, નૃત્યમાલક, ઐરાવત ક્ષેત્રના દીર્ઘ વૈતાઢ્યમાં બે ગુફાઓ કહી છે યાવત્ ભરત માફક જાણવું. જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની દક્ષિણે લઘુ હિમવંત નામે વર્ષધર પર્વતમાં બે ફૂટ કહ્યા છે - તે બહુસમતુલ્ય યાવત્ પહોળાઈ, ઊંચાઈ, સંસ્થાન, પરિધિ વડે (સમાન છે તે) લઘુહિમવંતકૂટ અને વૈશ્રમણકૂટ. જંબદ્વીપના મેરુની દક્ષિણે મહાહિમવંત નામે વર્ષધર પર્વતમાં બે કૂટ કહેલ છે. તે બહુસમતુલ્ય યાવત્ મહાહિમવંતકૂટ અને વૈડૂર્યકૂટ નામે છે. એ રીતે નિષધ વર્ષધર પર્વતમાં બે ફૂટ છે - યાવત્ - નિષધકૂટ અને રુચકપ્રભકૂટ. જંબદ્વીપના મંદર પર્વતની ઉત્તરે નીલવંત વર્ષધર પર્વતના બે કૂટ કહ્યા છે, તે બહુસમ યાવત્ નીલવંતકૂટ, ઉપદર્શનકૂટ નામે છે. એ રીતે શિખરી નામે વર્ષધર પર્વતમાં બે ફૂટ કહ્યા છે - યાવત્ - શિખરીફૂટ, તિગિચ્છિકૂટ. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 18