________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, ‘સ્થાનાંગ’ સૂત્ર-૮૮ જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વતની ઉત્તર અને દક્ષિણમાં લઘુ હિમવંત અને શિખરી વર્ષધર પર્વતમાં બે મહાદ્રહો કહ્યા છે - બહુસમતુલ્ય, અવિશેષ, નાના–રહિત, અન્યોન્ય ન ઉલ્લંઘતા એવા, લંબાઈ-પહોળાઈ– ઊંડાઈ–સંસ્થાન અને પરિધિ વડે સમાન છે. તે - પદ્મદ્રહ, પુંડરીક દ્રહ. ત્યાં બે દેવીઓ મહર્ફિક યાવતુ પલ્યોપમ સ્થિતિક વસે છે. તે - શ્રી, લક્ષ્મી. એવી રીતે મહાહિમવંત અને રુકમી પર્વત બે મોટા કહો છે - બહુસમ યાવત્ પૂર્વવત. તે મહાપદ્મદ્રહ, મહાપુંડરીકદ્રહ. ત્યાં બે દેવી છે - શ્રી, બુદ્ધિ. એ રીતે નિષધ અને નીલવંત પર્વતે તિMિછીદ્રહ, કેશરીદ્રહ છે. ત્યાં ધૃતિ અને કીર્તિ નામે દેવી છે. જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતની દક્ષિણે મહાહિમવંત વર્ષધર પર્વતના મહાપદ્મદ્રહથી બે મહાનદી નીકળે છે - રોહિતા, હરિકાંતા. એ રીતે નિષધ વર્ષધર પર્વતના તિર્ગિકી દ્રહથી બે મહાનદી નીકળે છે - હરિત્, શીતોદા. જંબુદ્વીપના મેરુ પર્વતથી ઉત્તરે નીલવંત વર્ષધર પર્વતના કેસરીદ્રહથી બે મહાનદી વહે છે - સીતા, નારિકાંતા. એ રીતે રુકમી વર્ષધર પર્વતના મહાપુંડરીક દ્રહથી બે મહાનદી નીકળે છે - નરકાંતા, રૂપ્યકૂલા. જંબુદ્વીપના મેરુની દક્ષિણે બે પ્રપાતદ્રહો કહ્યા છે, તે આ રીતે - બહુસમ યાવત્ તે - ગંગાપ્રપાતદ્રહ, સિંધુપપાતદ્રહ. એ રીતે હિમવત ક્ષેત્રમાં બે પ્રપાતદ્રહો કહ્યા છે - રોહિતપ્રપાતંદ્રહ, રોહિતાંશાપ્રપાતદ્રહ. જંબૂદ્વીપના મેરુની દક્ષિણે હરિવર્ષ ક્ષેત્રમાં બે પ્રતાપદ્રહ કહ્યા છે- હરિપ્રપાતદ્રહ, હરિકાંત પ્રપાતદ્રહ. જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તરે અને દક્ષિણે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં બે પ્રપાતદ્રહો કહ્યા છે - યાવત્ - સીતાપ્રપાતદ્રહ, સીતોદાપ્રતાત દ્રહ. જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તરે રમ્યફવર્ષ ક્ષેત્રમાં બે પ્રપાતદ્રહો કહ્યા- યાવત્ –નરકાંતા પ્રપાતદ્રહ, નારીકાંતા પ્રપાતદ્રહ. એ રીતે હેરણ્યવત ક્ષેત્રમાં બે પ્રપાતંદ્રહો કહ્યા છે - યાવત્ - સુવર્ણકૂલાપ્રપાતદ્રહ, રૂપ્યકૂલાપ્રપાતદ્રહ. જંબુદ્વીપના મેરુની ઉત્તરે ઐરાવતક્ષેત્રમાં બે પ્રપાતદ્રહો કહ્યા- યાવત્ - રક્તાપ્રપાતદ્રહ, રક્તવતી પ્રપાતદ્રહ. જંબદ્વીપના મેરુની દક્ષિણે બે મહાનદી કહી છે - યાવતુ - ગંગા, સિંધુ. એ રીતે જેમ પ્રપાતદ્રહો છે, તેમ નદીઓ કહેવી યાવત્ - ઐરાવત ક્ષેત્રમાં બે મહાનદી કહી છે - યાવત્ - રક્તા, રક્તવતી. સૂત્ર-૮૯ (1) જંબદ્વીપ નામક દ્વીપમાં ભારત અને ઐરાવત ક્ષેત્રમાં અતીત ઉત્સર્પિણીમાં સુષમદૂષમકાળે બે કોડાકોડી સાગરોપમનો કાળ હતો. ...(2) એ રીતે આ અવસર્પિણીમાં યાવત્ બે કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ કહ્યો છે. (3) એ રીતે આગામી ઉત્સર્પિણીકાળે પણ યાવત્ બે કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ કાળ થશે. (4) જંબુદ્વીપ નામક દ્વીપમાં ભરત, ઐરાવત ક્ષેત્રમાં અતીત ઉત્સર્પિણી સુષમ આરામાં મનુષ્ય બે ગાઉની ઊંચાઈ વાળા. (5) બે પલ્યોપમના આયુને પાળનારા હતા. (6) એ રીતે આ અવસર્પિણીમાં પણ જાણવું. (7) એવી રીતે આગામી ઉત્સર્પિણી કાળે પણ સુષમ આરામાં ઊંચાઈ અને આયુ જાણવા. (8) જંબૂદ્વીપ નામક દ્વીપમાં ભરત, ઐરાવત ક્ષેત્રને વિશે એક યુગના એક સમયે બે અરિહંત વંશો ઉત્પન્ન થયા છે - થાય છે અને થશે. (9) એ રીતે ચક્રવર્તી વંશ, (10) દસારવંશ (ઉત્પન્ન થયા છે - થાય છે અને થશે.) 1) જંબુદ્વીપના ભરત, ઐરવત ક્ષેત્રમાં અરિહંત ઉત્પન્ન થયા છે - થાય છે - અને થશે. (12) એ રીતે ચક્રવર્તી, (13) દસારવંસ-બલદેવ, વાસુદેવને જાણવા. (14) જંબુદ્વીપના બંને કુરુક્ષેત્રને વિશે મનુષ્યો સદા સુષમસુષમ આરાની ઉત્તમ ઋદ્ધિને પામીને ભોગવતા. વિચરે છે, તે ક્ષેત્રો દેવકુરુ અને ઉત્તરકુરુ. (15) જંબુદ્વીપ નામક દ્વીપમાં બે વર્ષક્ષેત્રમાં મનુષ્યો સદા સુષમ આરાની ઉત્તમ ઋદ્ધિને ભોગવતા વિચરે છે, તે વર્ષક્ષેત્રો - હરિવર્ષ અને રમ્યકવર્ષ. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 19