________________
आगम
(४०)
[भाग-3] "आवश्यक- मूलसूत्र-१ (नियुक्ति:+वृत्ति:) १
अध्ययनं H, नियुक्ति: [१२], भाष्य , वि०भा०गाथा [३९१], मूलं - गाथा-] | पूज्य आगमोद्धारकरी संशोधिता मुनि दीपरत्नसागरेण संकलिता आगमसूत्र [४०] मूलसूत्र [१] आवश्यकनियुक्ति एवं मलयगिरिसूरिरचिता वृत्ति:
प्रत सूत्रांक
दीप
उपोद्घाते णासङ्ख्येयभागवत्तित्वस्व भावादिति, चतुर्थे समये चतुःसामयिक्यां व्याप्ती मध्यान्तरालपूरणात् समस्तलोकव्याप्तिः, लोक
पञ्चसामयिक्यां तु व्यासौ चतुर्थसमये लोकस्य सङ्ख्येयभागे भाषायाः सङ्ख्ययो भागः, तस्यां तस्य मथिसमयत्वात् , तस्य भाषाभाग॥ ३८ ॥ च सयेयभागवर्तित्वस्य प्रागेव भावितत्वात, पञ्चमसमये तु पञ्चसामयिक्यां व्याप्ती मध्यान्तरालपूरणात् समस्तलो-
II व्याप्तिः कन्याप्तिः, एतच महाप्रयलवक्तृनिसृष्टद्रव्यापेक्षया द्रष्टव्यं, मन्दप्रयत्नवकृनिसृष्टानि तु लोकासयभाग एवं वर्तन्ते, मतेरेदण्डादिक्रमेण तेषां लोकापूरणासम्भवात् , त्रिसमयव्याप्तौ चतुःसमयव्याप्ती पञ्चसमयब्याप्तौ च व्यादिषु समयेष्वापूरिते लोके कार्थाः
लोकस्य चरमान्ते भाषाया अपि चरमान्तो भवति, किमुक्तं भवति ?-लोके निष्ठां गते भाषाऽपि निष्ठां यातीति, उक्तं च- गा. १२ 15/"आपूरियंमिलोगे दोण्हवि लोगस्स तह य भासाए। चरमंते चरमंतो चरमसमयंमि सवत्थ ॥१॥ (३९१ वि०) अस्याक्षरगम-131
निका- 'सर्वत्र' त्रिसामयिक्यां चतुःसामयिक्यां पञ्चसामयिक्यां च व्याप्तौ चरमे समये-च्यादिरूपे आपूरिते लोके द्वयोरपिता | एतदेव ज्याचष्टे-लोकस्य तथा भाषायाश्चरमान्ते चरमान्तो भवति, तत उक्तम्-"लोगस्स य चरमंते, घरमंतो होइ मासाए इति, इह 'तत्त्वभेदपर्यायैाख्या',तत्र तत्त्वतो भेदतश्च मतिज्ञानस्वरूपमुक्तम् , इदानीं नानादेशजविनेयगणसुखपतिपत्तये तत्पर्यायशब्दानभिधित्सुराह
"हा अपोह वीमंसा, मग्गणा य गवेसणा । सपणा सई मई पण्णा, सर्व आभिणियोहियं ॥१२॥ 1 'ईह चेष्टायां' ईहनमीहा-सतामनामन्वयिनां व्यतिरेकिणां च पर्यालोचना, तथा अपोहन अपोहो निश्चय इत्यर्थः, तविमर्शनं विमर्शः, अपायात् पूर्व ईहाया उत्तरः प्रायः शिरस्कण्डूयनादयः पुरुषधा अत्र घटन्ते इति सम्प्रत्ययः,
अनुक्रम
ECCAN
आभिनिबोधकज्ञानस्य पर्यायानां वर्णनं
~98~
