________________
आगम
(४०)
प्रत
सूत्रांक
H
दीप
अनुक्रम
[-]
[भाग-3] “आवश्यक”- मूलसूत्र - १ (निर्युक्तिः + वृत्ति:) १
अध्ययनं [-], निर्युक्तिः [ १०, ११], भाष्यं [-] वि० भा०गाथा [ ३८०-३८२, ३८७], मूलं [- /गाथा-] पूज्य आगमोद्धारकश्री संशोधिता मुनि दीपरत्नसागरेण संकलिता आगमसूत्र [४०] मूलसूत्र [१] आवश्यकनिर्युक्ति एवं मलयगिरिसूरिरचिता वृत्तिः
n Education t
लोकमापूरयन्ति, आह च भाष्यकृत् - "कोई मंदपयतो निसिरह सबलाई सबदबाई । अन्नो तिवपयत्तो निसिरइ सो | मिंदिरं ताई ॥ १ ॥ गंतुमसंखेजामो अवगाहणवग्गणा अभिन्नाई । भिवंति समिति य संखेज्जे जोयणे गंतुं ॥२॥ भिन्नाई सुहुमयाए अणंतगुणवड्डियाई लोगतं । पार्वति पूरयंति (य) भासाऍ निरंतरं लोगं ॥३॥ (१८०-१-२)” अत्र 'असंखेज्जाओं अवगाहणवग्गणाओं' इति अवगाहना नाम एकैकस्य भाषाद्रव्यस्कन्धस्याधारभूता असङ्ख्येयपदेशात्मक क्षेत्रविभागरूपास्तासां वर्मणा अवगाहनावर्गणाः असङ्ख्येया- असङ्ख्येययोजनप्रमिताः, अत एव प्रागुकं असङ्ख्यानि योजनानि गत्वेति, शेषं सुगमं, चतुःसमयग्रहणे त्रिपञ्चसमयग्रहणमपि प्रतिपत्तव्यं, तुलादीनां मध्यग्रहणे आद्यन्तग्रहणवत्, विचित्रा वा सूत्रगतिः, उक्तं च“उसमयमज्झगहणे तिपंचगहणं तुलाइमज्झस्स । जह गहणे पडतग्गहणं चित्ता व सुत्तगई ॥१॥” (१८७वि.) अत्र कथं त्रिभिः समयैर्लोको भाषया निरन्तरमापूरितो भवति ?, उच्यते, इह यदा लोकमध्यस्थो वक्ता भवति तदा तेन निसृष्टानि भाषापरिणतानि द्रव्याणि प्रथमसमय एव पसु दिक्षु लोकान्तमनुधावंति, जीवसूक्ष्मपुद्गलानामनुश्रेणिगमनात्, द्वितीयसमये तु त एव षट् दण्डाः चतुर्द्दिक्षु एकैकशोऽनुश्रेण्या वासितद्रव्यैः प्रसरन्तः षट् मन्धानो भवंति तृतीयसमये तु | पृथक् पृथक् तदन्तरालापूरणात् पूर्णो भवति लोकः, एवं त्रिभिः समयैर्भाषिया लोकः स्पृष्टो भवति, यदा तु स्वयंभूरमणपरतटवर्त्तिनि लोकान्ते अलोकस्यात्यन्तनिकटीभूय भाषको वक्ति सनाढ्या वा वश्चितसृणां दिशामन्यतमस्यां दिशि तदा चतुर्भिः समयैरापूर्यते, कथं १, उच्यते, इह यदा त्रसनाच्या बहिर्व्यवस्थितो वति तदा एकेन समयेनान्तर्नाडी सन्दद्रव्याण्यनुप्रविशन्ति, शेषसमयभावना च पूर्ववत्, यदापि लोकान्ते स्वयम्भूरमणपरतटवर्त्तिनि चतसृणां दिशाम
••• भाषायाः लोकपूरणस्य वर्णनं
For Private & Forsonal Use Only
~93~
