________________
વેદને સંપૂર્ણ માનીને ચાલવું એ ધર્મમૂઢતા છે, માટીના વાસણ બનાવનાર કુંભાર છે એમ જગતકર્તા તરીકે નિર્ગુણ બ્રહ્મ પરમાત્માને માનવા તે પણ ધર્મમૂઢતા છે. સ્નાન વગેરે કર્મકાંડમાં ધર્મ માને, એ પણ મૂઢતા છે અને જાતિવાદને ધર્મ માને એ પણ મૂઢતા છે.” ટુંકમાં એકાંગીપણું કે સંકુચિતપણું તે જ ધર્મમૂઢતા છે.”
શ્રી માટલિયા: “ધર્મમૂઢતાના એક કારણમાં ચમત્કાર અને સિદ્ધિનું વિશેષ વિગ્ન થવું જોઈએ, કારણ કે ચમત્કાર અને પરચે બતાવે તે આખા સિદ્ધાંત ઉપર નાથસંપ્રદાય ઉભો થયો હોય એમ જણાય છે. પરિણામે તેમની ઉપાસના વગેરે પાછળ એ જ તત્વ કામ કરે છે અને ધર્મમૂઢતા વધતી જાય છે.
ઘણીવાર એવું થાય છે કે સમાજ એક કાળે જે નીતિ નક્કી કરે તેને પુણ્ય માને છે. તેને આપણે સામાજિક પુણ્યનીતિ માનીએ તો તેમાં વધે નથી; એવું મને લાગે છે, કારણ કે મોટા ભાગે સામાજિક નીતિને આધાર ધર્મ હોય છે. તે ધમ નીતિપ્રમાણે સમાજમાં સુખસગવડ-અનુકૂળતા વધારવાનું ધ્યેય હોય છે. ધર્મનું કામ માત્ર નીતિ કે સદાચાર નથી, ધર્મ તે વ્યકિત અને સમાજને પૂર્ણતા તરફ દોરી જાય છે. - એટલે આપણે એમ કહી શકીએ કે પ્રગતિમય મૂલ્ય આપે તે ધર્મ છે. ઘણીવાર તે વખતના મૂલ્યો ન બદલવાના કારણે અવરોધ પણ થાય. સંશોધન, સિદ્ધાંતની સ્થિરતા અને મૂલ્યોનું પરિવર્તન કરે તે ધર્મ છે. ધર્મતત્વ એક માળખામાં બંધાયેલું રહેતું નથી. દા. ત. અગાઉ એમ નક્કી થયું કે પોતાની સ્ત્રીથી સંતાન થાય તે પુણ્ય. પણ કેટલી સ્ત્રીઓ હોવી જોઈએ તેની મર્યાદા નહતી બાંધવામાં આવી. એટલે અનેક પત્નીત્વ નીતિને બાધક ન હતું. પણ આજે તે બાધક ગણાશે. ટુંકમાં સંયમનું લક્ષ્ય રાખીને પરંપરાને બદલાવે તે ધર્મ; એમ ગણી શકાય. આવા ધર્મના બદલે પુણ્ય-આશ્રિત, સત્તા આશ્રિત કે શ્રીમંતાઈઆશ્રિત ધમને ધર્મ ન માનવાની તેમજ ધર્મમૂઢતા સંબંધી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
