________________
आयगुत्ते सया दंते छिन्नसोऐ अणासवे । जे धर्म शुद्धमाइकखे परिपुन्न मणेलिसं ॥
–જે પિતાની સાથે વિશ્વને અનિષ્ટોથી બચાવી શકતો હોય; જે પિતાની ઇન્દ્રિયે, મન વગેરેનું દમન કરી શકતે હેય; જેણે આસકિતના
સ્ત્રોતે રૂંધી નાખ્યા હેય; જે આશ્રવ (પાપ કર્મો)થી દૂર હોય; તેજ પિતાની આવનાર જિજ્ઞાસુ, શ્રદ્ધાળુ કે અનુયાયીને ખરે ધર્મ માગ
ઉપનિષદોમાં ગુરુ અને શિષ્યના ઘણુ સંવાદ આવે છે. સંવાદ વખતે બન્ને એક બીજાના એકાંત હિત, વિકાસ અને ઉન્નતિ અંગે ચિતન-મનન કરતા જણાય છે. ત્યાં ગુરુ શિષ્ય પ્રશ્નોત્તર વડે સર્વાગી વિકાસ સાધતા. શિષ્ય પ્રશ્ન કરતે; ગુરુ ખુલાસો કરતા અને નવી-નવી કાનની દિશાઓ ઉઘડતી. શિષ્ય માટે ઉપનિષદમાં કહેવામાં આવ્યું છે –
तद्वि ज्ञानार्थ, स गुरुमेवा भिगच्छेत् भोत्रियं ब्रह्मनिष्ठं वा समित्याणि :
–તે ગુંચવાતા પ્રશ્નોના વિશેષ જ્ઞાન (વિ. જ્ઞાન) માટે સમિધા હાથમાં લઈ શત્રિય અને બ્રહ્મનિષ્ઠ ગુરુ પાસે જાય.
અહીં ગુરુને બે વિશેષણ લગાડવામાં આવ્યા છે. શ્રોત્રિય અને શહનિઝ. શ્રોત્રિય એટલે તરવજ્ઞાની અને બ્રહ્મનિષ્ઠ એટલે વિશ્વના બધા આત્માને આત્મીય લેખે–તે કઈ દિવસ અનિષ્ટ માર્ગે જઈજ ન શકે.
આ બન્ને બાબતે ગુરુની યોગ્યતા ઉપર પ્રકાશ પાડે છે. ને જ્ઞાની હોય સદાચારી હોય, મન અને ઈદ્રિયોને સંયમી હોય, સ્વ–પરનું રક્ષણ કરવામાં સમર્થ હોય; જેમાં એટલી ઉદારતા હોય કે આખું વિશ્વ સ્વમાં સમાવી શકે અને વિશ્વની આત્મીય ભાવે જે સેવા કરી શકો હોય તેજ સાચે ગુરુ છે.
જે લોકોમાં આ ગુણે નથી તે લોકો પોતાનામાં આવા અભાવને છપાવવા માટે આબર, ચમકાર, બેટી પ્રતિષ્ઠા કે ખુશામદ, વગેરેથી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
