________________
હિંદુધર્મ અંગે તે આપણે અગાઉ સવિસ્તારથી બધુ તપાસી ગયા છીએ. દેવભૂતાના પ્રકાર :
ઉપરની પૂજા અને ઉપાસનાઓનાં ઉંડાણમાં દેવમૂઢતાના પાંચ કારણે પ્રગટ થાય છે –(૧) દેવભ્રમ, (૨) રૂપભ્રમ, (૩) કયાચના, (૪) દુરૂપાસના અને (૫) પરનિંદા અને વિસ્તારથી સમજીએ. | દેવભ્રમ ઃ ભય, મોહ કે અંધશ્રદ્ધાથી પ્રેરાઈને કોઈને દેવ માનો એ દેવભ્રમ છે. જેમ લગ્નગાળામાં લોકે, ઈટ, ખાસડાં કે પત્થર અમુક જગ્યાએ રાખી રોપી દે છે. પછી અંધશ્રદ્ધાના કારણે નવદંપતિને ત્યાં નમાવે છે.
એજ રીતે ભૂત, પિશાચ, શીતળા વગેરેને દેવ માનીને પૂજવા એ પણ દેવભ્રમ છે. ભય, મેહ કે અંધશ્રદ્ધાને વશ થઈને સકારણ આશા સાથે ઈશ્વરને પૂજવો એ પણ દેવભ્રમ છે.
ત્યારે વિચારપૂર્વક, અનાસકત કે આશારહિત થઈને ઈશ્વરને માનવ એ દેવભ્રમ નથી. મૂર્તિ એ દેવોની ઉપાસના કરીને તેમના ગુણો જીવનમાં પ્રગટાવવાનું અવલંબન છે; પણ તે કાર્ય મૂકીને મૂર્તિને જ સર્વસ્વ માનીને ચાલવું એ ભ્રમ છે. ત્યાં દેવોના ગુણે અદ્ધર રહી જાય છે અને બાહ્ય પૂજા-ભેગને પ્રધાનતા મળે છે અને અંતે જે વધારે પૈસાનો ભોગ ધરે કે બોલી બેલે–એવી બેટી પ્રતિષ્ઠા પૈસાની ત્યાં થાય છે; એ બેટી રીત છે. “મૂર્યા મતિ મતઃ પૂજા–મૂર્ત વડે મૂર્તિમાં સ્થાપિત (મૂર્તિમાન) દેવેની-ગુણની પૂજા થવી જોઈએ. મૂર્તિ એ એક જાતનું તે તે દેના ગુણોને વાંચવાનું પુસ્તક છે. જેમાં એક પુસ્તકના વાંકાચૂકા અક્ષરો ઉપરથી તેનો અર્થ ગ્રહણ કરાય છે. તેમ મૂર્તિના આલંબને દેના ગુણો છવનમાં વિકસાવવાને ભાવાર્થ ગ્રહણ કરવા જોઈએ.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
