________________
૪.
દેવમૂઢતા આવી કયાંથી? તે અંગે થોડે વિચાર પહેલાં કરી લઈએ. માણસ જેમ જેમ આગળ વધે છે. તેમ તેમ તેની આગળ દિવ્યતા આવે છે. ઈશ્વર અવ્યકત હેઈને તે દેવોમાં ઇશ્વરને અંશ કપીને ચાલે છે. જેમકે અગાઉ પ્રાચીન કાળમાં લોકો ઇદ્ર તે વૃષ્ટિનો દેવ, વરણને જલદેવ, અગ્નિને તેજન દેવ, ચંદ્રમાને શીતળતાને દેવ, સૂર્યને પ્રકાશને દેવ માનતા. દિશાને રક્ષણની દેવી માનતા અને વિજળીને શકિત માનતા. આ બધા દેવ-દેવીઓ તે કાળને લોકોના મતે માનવજાતિ માટે બહુ જ ઉપકારક અને પ્રેરણાદાયક હતા. એમ પણ માની શકાય કે અગમ્ય સૃષ્ટિ સાથે આત્મીયતા બાંધવા માટે પણ એવી કલ્પના કરવામાં આવી છે. લોકો એને ગુણેના કારણે પૂજતા. પણ પછી ધૂળ પૂજા બાકી રહી ગઈ. મીમાંસકોએ આ બધા દેવેની -સાથે યજ્ઞને તાળો મેળવ્યું. અને જુદી જુદી કામનાઓ જેડીને લોકોને '
આ તરફ પ્રેર્યા. સ્વર્ગ, પુત્ર, વૃષ્ટિ, ધનસંપત્તિ, સંરક્ષણ, પિષણ વગેરેની કામના સાથે આ લાંબાકાળ સુધી ચાલ્યું. લોકો દેવોને રાજી કરવા પશુઓને હોમવા લાગ્યા. આમ સ્વ-પર-કલ્યાણની ભાવના ચાલી ગઈ.
આગળ જતાં ભૂત, યક્ષ, પ્રેત, ડાકણ, શનિશ્વર, ભરવ, કાલી, ભવાની, શીતળા વગેરે જુદી જુદી જાતના દેવેની લોકો માનતા કરવા લાગ્યા. ખરેખર ભૂત, પ્રેત, યક્ષ વગેરે તને માણસના કલ્યાણ માર્ગની-સાધનાની કસોટી માટે હતા. પણ તેણે નબળા પડીને તેમની - સહાયતા માગી અને તે પરાવલંબી થઈ ગયો.
જેનસમાં શ્રાવકે માટે એક વિશેષણ છે–“અસાઈજજ-દેવા” એટલે કે દેવોની સહાયતા ન લેનારા. દેવો તે એવા આત્મબળોની કસોટી કરીને તેમને નમન કરતા. પણ, તે તત્ત્વ ભૂલાઈ ગયું અને ભય કે લાલચના કારણે માણસ દેવેને વશ થતો ગયો.
ત્યારબાદ વીરકાળ આવ્યું. લોકો જેનામાં સાહસ અને શકિત જોતા તેને પૂજતા. આ પૂજનનું પ્રયોજન તે તેમના જેવા વીર અને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
