________________
૧૬૦ શકે ? સાધક કઈ રીતે, કઈ કઈ વિકૃતિઓથી અલગ રહીને તેને ગ્રહી શકે? તે વિચારીએ.
પ્રાથના નામભેદ ભલે હેય પણ ક્રિયા અને ઉદ્દેશ્ય જેનું સમાન છે એવી એક સાધના છે–પ્રાર્થના, ઈસાઈ ધર્મમાં તે Prayer ( પ્રાર્થના) રૂપે છે. ઈસ્લામ ધર્મમાં તેને નમાજ, હિંદુ ધર્મમાં સ્તુતિ (યજન), જૈન ધર્મમાં તેને સ્તવ તેમ જ ઉકીત્તણુ, ભકતસંપ્રદાયમાં “ભજન” કે પૂજા” પણ કહેવાય છે. વૈદિક ધર્મમાં એને “સંધ્યા” તથા જૈન ધર્મમાં
આવશ્યક” કે “ પ્રતિક્રમણ” પણ કહે છે. પ્રાર્થના કેવી?
પ્રાર્થના શું છે? તેનો સીધો સાદો જવાબ એ છે કે જેના વડે અવ્યક્ત શક્તિ સાથે પિતાના જીવનને તાળો મેળવી શકીએ, અગર તે અવ્યકત બળ કે અવ્યકત જગતની સાથે વ્યકત જગતને મેળ બેસાડી શકાય તે પ્રાર્થના છે. એક સાધક છે. તેનામાં બધા ગુણે છતાં ક્રોધ છે. તે અવ્યકત શકિતને એવી પ્રાર્થના કરે છે કે મારામાં એવી શક્તિ પ્રગટ કરે કે હું ક્રોધ ઉપર વિજય મેળવી શકે. આ થઈ વ્યકિતગત ઉન્નતિ માટે પ્રાર્થના; જે બરાબર છે. આવી જ પ્રાર્થના સામુદાયિક પણ થઇ શકે જેમાં સાધકો સમૂહરૂપે ભેગા મળી કઈપણ અનિષ્ટને દૂર કરવા શુદ્ધ અહિંસક બળ જગાડવા માટે પ્રેરણા પ્રાપ્ત કરશે.
વ્યકિતગત પ્રાર્થનામાં કયારેક અહંભાવ પેદા થવાને ખતરે છે કે આ બધું મારા એકલાના કારણે સુધરી ગયું છે. એટલે મહાત્મા ગાંધીજીએ વ્યક્તિગત પ્રાર્થના કરતાં સામુદાયિક પ્રાર્થનાને વધારે મહત્વ આપ્યું છે. વ્યક્તિગત પ્રાર્થનામાં સ્વાર્થ ન પેસે અને તે સમુદાય માટે કરવામાં આવે તે બરાબર છે. પણ તેનાં કેટલાંક બીજા પણ ભયસ્થાને છે. વ્યક્તિગત પ્રાર્થના ઘણીવાર અમૂક સમુદાયને નુકશાન પહોંચાડવા માટે કરવામાં આવે છે; તે વિકૃત બને છે. એવી જ રીતે વ્યકિત-પ્રાર્થનામાં સાધકની એકલાની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
