________________
૧૬૮
સાધ્ય ખરું કયું ? : સાધના સાધ્યની દિશામાં છે કે નહીં અથવા ખરું સાધ્ય કર્યું છે તે જાણવું દર્શન-વિશુદ્ધિ માટે અતિ અગત્યનું છે. એથી સાધ્ય કે ઉપસાધ્યની સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા સમજી લઈએ તે દર્શન વધારે સ્પષ્ટ થશે.
સાધ્ય શું છે?
એની સરળમાં સરળ પરિભાષા તે એ છે કે જેના વિષે ફરી કોઈ સવાલ ન ઊઠે તે અંતિમ સાધ્ય છે. એક માણસ ખોરાક માટે પ્રયત્ન કરે છે તેને પૂછી શકાય કે ખેરાક શા માટે ? તે કહેશે પેટ ભરવા માટે ! ફરી પ્રશ્ન ઊઠશે કે પેટ ભવું છે શા માટે ? જિંદગી ટકાવવા માટે! ફરી પ્રશ્ન ઊઠશે કે જિંદગી શા માટે ટકાવવી છે? સુખશાંતિ માટે ? ફરી પ્રશ્ન થશે સુખશાંતિ કેમ મળશે ? તો ઉત્તર છે વિધવાત્સલ્યથી. હવે એની આગળ કોઈ પ્રશ્ન નથી કારણ કે વિશ્વ વાત્સલ્ય સુખ અને શાંતિની ચાવી છે. માતાને પૂછો કે તે વાત્સલ્ય શા માટે આપે છે તેને જવાબ તે આપશે કે એને સહજ સ્વભાવ છે. તેવી જ રીતે વિશ્વકુટુંબી બનીને સુખ-શાંતિ મેળવવા માટે સ્વભાવતઃ સાધ્ય વિધવાત્સલ્ય છે.
ઉપસાધ્યો જુદા જુદા હેઈ શકે પણ તે સાધ્યને અનુરૂપ હેવાં જોઈએ. જે ઉપસાધ્ય સાધ્યને પ્રતિકૂળ હોય તે ઉપસાધ્ય ન હોઈ શકે. જેમકે સ્વતંત્રતા કે ન્યાયને કોઈ ઉપસાધ્ય બનાવે તો તે ખોટું નથી પણ તેમનાથી અન્ય રાષ્ટ્ર કે દેશને પરતંત્ર કરવા કે અન્યાય કરવાનું કાર્ય થાય તો તે વિશ્વ વાત્સલ્યને અનુકૂળ નહીં ગણાય. એવી જ રીતે જે ઉપસાધ્ય વડે કોઈ પણ પ્રકારને સ્વાર્થ સધાતું હોય તે તે પણ સાધ્યને અનુકૂળ નહીં પડે. એવી સાધના પણ વિકૃતિમય ગણાશે.
હવે આજના સમયમાં વિશ્વપ્રવાહમાં કઈ કઈ સાધનાઓ ચાલે છે? તેને તપાસીએ તેમ જ તેનાં ક્યાં ક્યાં ભયસ્થળો છે? તેમ જ આજના યુગે તે સાધનાઓ કેટલે અંશે અને કેવી રીતે ગ્રાહ્ય હે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
