________________
[૧૨] સાધનાના વિવિધ અંગેમાં વિવેક યેગસાધના ઉપરાંત પણ કેટલીક સાધનાઓ છે. જે જુદા જુદા ધર્મો અને દર્શનેએ સૂઝાડેલી છે. એક સાધુ પણ સાધના કરે છે અને એક લોકસેવક પણ સાધના કરે છે. વ્યકિતગત સાધના થાય છે અને સમૂહગત સાધના પણ સંધાય છે. આ સાધનાઓમાં કયાંક આડંબર તો કયાંક ચમત્કાર દેખાય છે. કયાંક કોઈ ને ઉપર ઉઠાવવાની વાત હોય છે તે કયાંક નીચે પાડવાની વાત હોય છે. દર્શન વિશુદ્ધિમાં માનનાર સાધક માટે ત્યાં સાવધાની, વિવેક અને સ્પષ્ટ નિર્ણય બહુ જ અગત્યનાં બની રહે છે.
સાધના એટલે શું : સર્વ પ્રથમ સાધના શું છે? એ વિચારીએ.
અમુક સાધ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે જુદાં જુદાં સાધનો વડે જે અભ્યાસ કરવામાં આવે છે તેને સાધના કહેવાય છે. એ દષ્ટિએ અલગઅલગ ધર્મના ક્રિયાકાંડે, વિધિવિધાને કે અનુષ્ઠાને સાધના છે. તેના વડે નિશ્ચિત નિર્દેશિત સાધ્ય પ્રાપ્ત કરવાનું હોય છે. પણ ઘણું લો કે એ વાતને ભૂલી જાય છે. અને તે સાધનેને જ સાધ્ય માનીને અટવાઈ પડે છે.
આ ઉપરાંત પણ આ સાધનોમાં શુદ્ધ સાધને હેવી જરૂરી છે. ઘણું એવાં સાધન હોય છે જે સત્ય, અહિંસા અને સંસ્કૃતિને બાધક હોય છે. તે અશુદ્ધ સાધને છે. જેમકે જગતની માતા જગદંબાના મંદિરમાં પશુબલિ આપવે; અથવા મજીદ જેવા ધર્મસ્થાનમાં સ્ત્રીઓ ન આવી શકે; અથવા મંદિરમાં હિંદુ હરિજન શુદ્ધ થઈને પણ ન આવી શકે અથવા એકના સ્પર્શથી બીજાની જાત-જમણું બધું અભડાઈ જાય. આવાં સાધને યોગ્ય નથી એટલે તેના વડે જે ક્રિયાકાંડે થાય છે; સાધના થાય છે તે પણ યોગ્ય નથી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
