________________
૧૫
યોગ શું છે?
હવે વિચારીએ કે વાસ્તવમાં યોગ શું છે? એની જુદી જુદી વ્યાખ્યા જુદા-જુદા કાળમાં થઈ છે તે અંગે ઊંડી વિચારણા કરીએ.. પાંતજલ યોગદર્શનમાં કહ્યું છે –
યોગશ્ચિત્તવૃત્તિનિરઃ ” –ચિત્તવૃત્તિને નિરોધ કરે તે યોગ છે. ચિત્તવૃત્તિના નિરોધ માટે યોગસાધનાના સ્થૂળ કારણ કે ઉપલા કારણે યોગ્ય નથી. એટલે જ ગીતાએ ગની વ્યાખ્યા કરતાં કહ્યું છે :
. समत्वं योग उच्यते –લાભ અને હાનિ સુખ ને દુઃખ સિદ્ધિ અને અસિધ્ધિ બન્નેમાં સમત્વ જાળવવું તેને જ યોગ કહે છે, જો કે ગીતામાં ધૂળ યોગનું વર્ણન આવે છે. “વૌ સેરો પ્રતિકાશ સ્થિરમારનારનઃ ” વગેરે દ્વારા આસન પ્રાણાયામની થેડીક ઝાંખી બતાવી છે પણ તે કર્મ
ગમાં કુશળતા માટે છે, કર્મયોગ કરતી વખતે તન, મન, બુધ્ધિ ચિત્ત અને ઈન્દ્રિો લક્ષ્ય તરફ એકાગ્ર રહે, તલ્લીન થઈ જાય, લયમાં જોડાઈ જાય; તે અનિવાર્ય છે. પણ તેની જાહેરાત, આડંબર કે ચમત્કાર બતાવવા પણું રહેતું નથી, કારણ કે ગીતામાં કર્મફળઆકાંક્ષા કે કર્મ આસકિતને સખત વિરોધ છે. ઉપલા બધા કારણોમાં એ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. તેથી જ યોગની છેલ્લી પરિભાષા કહી છે
યોગ: #ર્ષ, ક્રૌઢમા કર્મોમાં કુશળતા આવે એટલે કે કર્મમાં આશકિત કે અકર્મણ્ય રહેવાની વૃત્તિ ન જાગે તે જ યોગ છે. અહીં વેગમાં કર્મ મુકવાન વાત ગીતાએ નથી કરી પણ કામ્ય, કર્મને ત્યાગ કરી નિષ્કામ કર્મ કરવાની વાત કરી છે. એટલે જ કહ્યું છે –
- કર્મભ્યમિત રીસિદ્ધિ અને ના.”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
