________________
૧૪૮
ચાલવું જોઈએ કે હું મારા પુરૂષાર્થથી બીજના ઉત્થાન માટે પ્રેરક નિમિત્ત બની શકું છું. તે ઉપરાંત તકનું તત્વ વધારે હોઈ તે ઇશ્વર અને સારી પેઠે વિવેક કરી શકે છે. તેનામાં પરાવલંબીપણું રહેતું નથી.
તેના દોષે પણ છે. શ્રદ્ધા કે અવલંબન વગર આદર્શ ઉપર ટકી શકાતું નથી; હૈ ખોવાઈ જાય છે. દુઃખ વખતે આશ્વાસન મળતું નથી તેમ જ બલિદાન શક્તિ મંદ પડી જાય છે. શુદ્ધ દર્શન માટે બન્નેને વિવેક
દર્શન-વિશુદ્ધિ માટે બને વાદનો વિવેક કરીને ચાલવું પડશે. ગાંધીજી જેમ સત્ય અહિંસાને અવ્યક્ત ઈશ્વર માનતા, તેમ જ બીજા મહાપુરૂષો–રામ, કૃષ્ણ, બુદ્ધ મહાવીર પ્રત્યે વ્યકત ઇશ્વર તરીકે “શ્રદ્ધા રાખતા પણ અનુકરણ, અંતરને ઈશ્વરનું કરતા; તે રીતે ચાલીએ તે સ્પષ્ટ દર્શન થઈ શકે. - ગાંધીજીની સત્ય (રામ) ઈશ્વર પ્રત્યે શ્રદ્ધા અપાર હતી. એકવાર એક વિદેશી મહિલાએ ગાંધીજીને પત્રમાં લખ્યું–God is nowhere ! ગાંધીજીએ એનું પૃથક્કરણ કરીને લખ્યું કે ઈશ્વર તો અહીં હમણાં છે “God is now there".
સ્વામી વિવેકાનંદને રામકૃષ્ણ પરમહંસે ઇશ્વરના સાક્ષાત્કાર વિષે પૂછતાં એમણે કહ્યું કે અવ્યકત ઈશ્વર તે શ્રદ્ધાબળથી જેવાશે પણ વ્યક્ત ઇશ્વર પ્રત્યક્ષ જોઈ શકાશે. તે છે દરિદ્રનારાયણ તેની સેવા કરે
એવી જ રીતે “ઈશ્વરવાદી આસ્તિક,ઈશ્વરવાદી નાસ્તિક, ” “અનીશ્વરવાદી આસ્તિક” અને “અનીશ્વરવાદી નાસ્તિક આ ચભંગીથી પણ સાચા ઈશ્વરવાદી-અનીશ્વરવાદીનું રહસ્ય સમજી શકાશે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
