________________
૧૩૮
પણ આવી શકે તેમ નથી. એમાં અનુભવશુદ્ધિ-વિચારશુદ્ધિ તથા બન્નેને પાયારૂપ ભાવનાશુદ્ધિ અને ભાષાશુદ્ધિ એ ચારેયની અપેક્ષા છે. જગત એકલું જડતત્વનું બનેલું નથી; તેમાં જડ અને ચેતન બને ત છે. તે ઉપરાંત એક પરમાત્મતત્વ પણ છે. તે પુરુષ નથી, પ્રકૃતિ નથી તે છે કોણ? આ જગત શૂન્યમાંથી કેવી રીતે પેદા થઈ શકે? આ પ્રશ્નો જગત વિષે ઊઠતા ઈશ્વરને શોધવાનો માર્ગ કઠણ બની ગયો કારણ કે ઈશ્વર પ્રત્યક્ષ દેખાતો નથી ને અદ્રશ્ય છે. અને માનવસ્વભાવનું એવું છે કે જ્યાં સુધી જાતે ન જુએ કે વધારે લે કોએ ન જોયું હોય તે તવ ઉપર તેની બુદ્ધિ કે શ્રદ્ધા ચુંટતી નથી. અવ્યક્ત ઈશ્વર સાથે વ્યક્ત ઈશ્વરે :
એટલે દરેક ઘર્મોએ એ અવ્યક્ત ઈશ્વરની સાથે વ્યક્ત ઇશ્વર અથવા ઇશ્વરના પેશવા, પ્રતિનિધિરૂપે કોઈકને માનવા શરૂ કર્યા. શિવોએ શિવને, વૈષ્ણવોએ વિષ્ણુને, વેદાંતીઓએ અવતારને, જેનેએ તીર્થકરોને બૌદ્ધોએ દીપકરને, ઈસ્લામે પયગંબરને, ખ્રિસ્તીઓએ મસીહાઓને ઈશ્વરની સાથે જોડયા. તેથી ઊતરતાં ગુરુને પરમજ્ઞાની માનીને ઈશ્વર માનવા લાગ્યા. વિવિધ ધર્મ સંપ્રદાયો પૈકી ઈસાઈઓમાં પિપને, વલ્લભસંપ્રદાયમાં આચાર્યને, ગોસ્વામીઓને, શંકરાચાર્યના વારસેની ઉપાસના પણ ઇશ્વરરૂપે થવા લાગી. સ્વામી નારાયણ સંપ્રદાયમાં પણ
લજી ને, સહજાનંદ હરિ કહી સહજાનંદની પૂજા ઇશ્વર સમાન થવા લાગી. કેટલાક હિંદુ તેમજ ઇસાઈ લોકોમાં “રાજા”ની પણ દેવી-પુત્ર તરીકે પૂજા થવા લાગી. સગુણ નિર્ગુણ ઈશ્વર :
આમાંથી સગુણ – નિગુણના અનેક મતભેદે અને તેના પરિણામે સંઘર્ષો પેદા થયા. ઈશ્વરની સાથે મૂકવામાં આવેલા પ્રતિનિધિઓ માટે દરેક ધર્મમાં તકરારે ઊભી થાય છે અને થઈ છે. કોને ક્યા રૂપમાં મૂકવે એ તકરારનું મૂળ હોય છે. વળી તેના માટે તારકપણાને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
