________________
૧૩૨ દયાનંદ સરસ્વતીએ પણ ધર્મને શ્રદ્ધા ઉપરાંત તકની કટીએ કર્યો. એટલે અન્યની વાત ન સંભળાય તે નિયંત્રણ ઊઠી ગયું અને અનેક પિગળ – પાખંડ ખુલ્લાં થયાં. હવે તેમાં નમ્રતા, અહિંસા, તથા સર્વધર્મ સમન્વયની વિયાત્મક બાજુ ઉમેરાવી જોઈએ.
આજે એક વાત તો જોવામાં આવે છે કે હવે નાસ્તિક પણ આત્મા અંગે વિચાર તે કરવા લાગ્યા છે. વિજ્ઞાન પણ એ દિશામાં વિચાર કરી રહ્યું છે. આ બુદ્ધિના યુગમાં કોઈ પ્રશ્ન કરે કે તેને નાસ્તિક ન માની શકાય – પણ ધીરજથી તેના પ્રશ્નોનું સમાધાન આપવું એ જ સાચા આસ્તિકોની મુખ્ય ફરજ બની જાય છે.
શ્રી. બળવંતભાઈ : “ધર્મોએ તે નાસ્તિકને આસ્તિક બનાવવા પડશે. પુરાણોમાં પણ જે ધર્મ – મૂઢતાની વાતો છે તેનું આમૂલ પરિવર્તન કરવું પડશે. ધર્મનું વૈજ્ઞાનિક અને વ્યાપક સ્વરૂપ પકડવું પડશે જેથી તે અનર્થને બદલી અર્થને પ્રેરી શકાશે. પદાર્થ કે તત્વને સમજવા માટે દ્રવ્ય – ક્ષેત્ર – કાળ – ભાવની કસોટી જોવી પડશે.”
શ્રી. શ્રોફ : “મારા મત પ્રમાણે તે સત્ય એ જ આસ્તિકતાનું માપદંડ હોઈ શકે ! વિચાર- વાણું અને આચારમાં સત્ય આચરે તે આસ્તિકા
પૂ. નેમિમુનિ : જૈનવિચારક વાડીલાલ મેતીલાલ શાહે પિતાના એક લેખમાં જેનના ચાર પ્રકાર વર્ણવીને આ અંગે વધારે સ્પષ્ટતા કરી છે – (૧) જૈનધમ–જેની દષ્ટિ પણ સાફ હોય અને આચરણ પણ ધર્મયુક્ત અને શુદ્ધ હોય; (૨) જૈની-જેની દષ્ટિ સાફ હેય પણ પરિસ્થિતિવશ તે પ્રમાણે આચરી શક્તો ન લેય. જે ખામી હેય તેને પોતે જાહેર કરતા હોય, પોતાની ભૂલ કબૂલત હેય, સુધારવા પ્રયત્નશીલ હેય; (૩) જૈનમતિ-જે પરંપરાગત જૈનધર્મને માનતે હેય, ઉપરછલું જૈનત્વ હોય, તે પણ સંકીર્ણસંપ્રદાયગત. બીજા ધર્મ કે સંપ્રદાયને બેટા કહે અને જ્યાં બીજા ધર્મ કે સંપ્રદાયવાળે કાંઈક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
