________________
૧૨૯
ફિરકાઓમાં જોવામાં આવે છે. મારવાડ, (રાજસ્થાન) કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં આ વસ્તુએ અતિ ઊંડા મૂળ ઘાલ્યાં છે. અન્ય ધર્મો અંગે :
આ તો હિંદની અંદરના ધર્મોની વાત થઈ. હિંદ બહારના ધર્મોમાં ખ્રિસ્તી ધર્મે આસ્તિક-નાસ્તિક માટે વિશ્વાસુ-અવિશ્વાસુ શબ્દો વાપર્યા છે. ઇસ્લામધર્મો મોમિન અને કાફિર શબ્દો વાપર્યા છે. યુરોપના ઈતિહાસમાં એ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે કે પિપ અને પાદરીઓ તરફથી પિતાનાથી નજીવી બાબતમાં ભિન્ન મત ધરાવનાર, ભક્ત કે સંતને રંજાડવાથી લઈને બાળી નાખવા સુધીમાં કોઈ કસર બાકી ન આતી. ખુદ ઈશુને પણ આ ધર્મઝનૂની લોકોએ ક્રોસ ઉપર ચઢાવ્યા હતા. આ ધર્મ ઝનૂને તેના કટ્ટર શત્રુરૂપે સામ્યવાદને અને ધર્મને માનનારનું ગમે તે આચરણ ચલાવી લેવા સમાન પૂછવાદને જન્મ આપે. કલિક, પ્રોટેસ્ટેન્ટ અને પ્રોપ્લેરિટીયન ફાંટાઓની આપસની લડાઈઓને પણ એક ઇતિહાસ છે.
ઇસ્લામધર્મનું મંડાણ અલાહ અને કુરાન શરીફની આસ્તિકતાથી શરૂ થયું. તેની જે ઉદારતા હતી તે મુસલમાને એ ન પકડી પરિણામ તેમનામાં ઝનુન આવ્યું જેને ભેગ ખુદ મુસલમાન અને વિશેષ રૂપે હિંદુઓ થયા. જો કે પાછળથી મુસલમાનોની બે શાખા શિયા-સુનીઓમાં અને સૂફીઓમાં પણ પરસ્પર લડાઈઓ થઈ સ્પષ્ટ દર્શન ન થાય:
આ બધી વાતે રજુ કરવાનું તાત્પર્ય એ જ છે કે જ્યાં ઉદારતા વ્યાપક સત્યને પકડવાની દષ્ટિ જ જાય છે ત્યાં સ્પષ્ટ દર્શન થતું નથી. તેનું દર્શન કુવાના દેડકા જેટલું જ રહી જાય છે. તેથી સંતને સંત, ધર્મને ધર્મ અને સત્યને સત્ય ન માનવાની હઠવાદિતા પકડ જમાવતી જાય છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
