________________
૧૨૬
એવી જ રીતે બૌદ્ધોમાં પણ થયું કે તેમણે બૌદ્ધધર્મ, બુદ્ધદેવ અને બૌદ્ધ સાધુ તથા ઉપાસકના સંઘને માનનારા સિવાયના બધાને મિથ્યાષ્ટિ કહેવા શરૂ કર્યા. નાની ઉંમરમાં વ્યક્તિની સમજણ ઊંડી ન હેઈને, ઉપર જણાવેલ ધૂળ અર્થો જ બેસાડી શકાય; પણ એ અર્થને વળગીને બેસી રહેતાં, જ્યારે ખરેખર સમજણ વ્યાપક બની જાય ત્યારે પણ દરેક સિદ્ધ કે વિતરાગને દેવ; દરેક સાચા સાધુને સાધુ, કે સત્યધર્મને ધર્મ માનતા પણ મન અચકાશે. પરિણામે અંતે જઈને જે કડવાશ કેળવાય છે તેનું પરિણામ બધા ધર્મો અને દર્શને વચ્ચે જે તીવ્ર મતભેદ છે તેનાથી જોઈ શકાશે. તે ઉપરાંત કયાંક સત્ય અને સારી વાત જાણવા મળતી હશે તે પણ તેને લાભ નહીં લઈ શકાય.
આ વૃત્તિને વિકાસ થતાં, જિજ્ઞાસા, વિવેક અને સમજણને તાળાં મારીને સંકુચિતતા તરફ વળાય છે; પરિણુમે પરસ્પરમાં સાથે રહેવા છતાં, ઘણું સમાનતા છતાં લોકો ભળી શકતા નથી અને એકબીજા તરફ સંદેહની નજરે મન હંમેશાં જતું રહે છે. મુસ્લિમ કે ખ્રિસ્તીની વાત તે દૂર રહી પણ વૈષ્ણવ, શૈવ, બૌદ્ધ અને જૈન સમાજની ઘણી સમાનતા હોવા છતાં સાંપ્રદાયિકતાના કારણે તેઓ એક રસ થઈ શકતા નથી.
આ સંકુચિતતાએ જ્યારે જૈન સમાજમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યારે પ્રારંભમાં તે જૈન સિવાય બધાને મિથ્યાદષ્ટિ સમજવાનું શરૂ થયું હતું. પણ આગળ ઉપર જૈન પરંપરાના તાંબર, સ્થાનકવાસી, તેરાપંથી અને દિગંબર ફિરકાઓમાં કેવળ પિતાના ફિરકાની માન્યતા સાચી, અને બાકીને ફિરકાને મિથ્યાષ્ટિ કહેવા શરૂ કર્યા. એટલે આજે ૨૪ તીર્થકરે, ધર્મતત્વ એક છતાં, ધર્મગુરુઓ, શાસ્ત્ર, તીર્થો, મૂર્તિપૂજા કે અમૂર્તિપૂજ વગેરેના ભેદોના કારણે પરસ્પરમાં ઉપેક્ષા અને ધુણ કેળવાતી ચાલી; એટલું જ નહીં, અન્ય તરફ માનથી જોવામાં સમ્યક્ત્વનો નાશ ગણવામાં આવ્યા.
એથી પહેલાં બતાવેલ નાસ્તિક અને મિયાદષ્ટિની શ્રેણીમાં વળી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
