________________
૧૨૧
-વસ્તુને સ્વભાવ એ ધર્મ છે એ લક્ષણ કરવામાં આવ્યું છે. એમાં પણ આત્માનો જે સ્વભાવ એટલે ધર્મ–તેના ઉપર “અતિ ” એટલે છે, એવી જેની બુદ્ધિ છે તે આસ્તિક છે. એટલે આસ્તિક શબ્દ પ્રારંભમાં આત્માનાં અસ્તિત્વને માનનાર માટે વાપરવામાં આવ્યો.
હવે આત્મા છે તે પુનર્જન્મ છે; આ લોકની જેમ પરલેક પણ છે અને પરલોક છે તે તેનાં કારણે જે શુભાશુભ કર્મો છે તે પણ છે; કર્મો છે તે કર્મમુક્તિ માટેનું આચરણ પણ છે. એટલે આત્માની સાથે પરમાત્મા, પરલોક, પુનર્જન્મ, શુભાશુભ કર્મ વગેરે બાબતે પણ આસ્તિકતા સાથે વણી લેવામાં આવી.
આચારાંગ સૂત્રમાં એટલા માટે જ તેની પરિભાષા વિકાસમ સહિત બતાવી છે –
जे आयावाई, से लोयावाई जे लोयावाई से फम्मावाई जे कम्मावाई से किरियावाई
–જે આત્મવાદી છે તે લોકવાદી છે, જે લેકવાદી છે તે કર્મવાદી છે; જે કર્મવાદી છે, તે ક્રિયાવાદી છે. આમ આત્મા અંગેના સત્યપાનને આસ્તિકતા સાથે જોડી દેવામાં આવ્યું. અને આસ્તિકતાને પ્રારંભ આત્મવાદથી થઈને તેને સાંધે આચરણ એટલે ક્રિયા સાથે જોડી દેવામાં આવ્યો. તેને એક ઇતિહાસ છે, જે સંક્ષેપમાં જોઈ જઈએ. આસ્તિકવાદના વિકાસને ઇતિહાસ:
આર્ય રષિઓએ બહુ જૂના જમાનામાં જ્યારે પુનર્જન્મની શોધ કરી ત્યારે એ વિચારની સાથે જ તેમને કર્મના નિયમે, આલોક અને પરલોકની કલ્પના પણ આવી. એટલે પુનર્જન્મના સિદ્ધાંત સાથે કમતત્વ તેમજ ઇહલોક અને પરલેકમે સાંકળવામાં આવ્યાં. તેની પાછળ વિચારપૂર્વકનું ચિંતન હતું ઘણું કર્મો એવાં હોય છે જે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
