________________
૧૧૬
બહારની એ વરતુ છે, પણ લોકાચારમાં ચાલે છે. એટલે કે હિંદુઓના
કાચારની મુસલમાન ઉપર અને મુસલમાનના લોકાચારની હિંદુ ઉપરની કેટલીક અસરની વાત રજૂ કરૂં છું.
હિંદુઓમાં દેવ–પૂજા અને દર્શન પહેલાં નહાવું-ધવું આવશ્યક છે તેની ઈસ્લામમાં અસર પહોંચી છે અને નમાજ પહેલાં સાફ થવું જરૂરી છે. આકાશમાં શોધ કરી બીજનો ચંદ્ર છે અને પૂજો એ ઈસલામની હિંદુઓ ઉપર અસર છે. તેવી જ રીતે બહુચરાજીમાં કર ઉઘરાવનાર પાવૈયાઓ હિંદુ-મુસિલમ બને હોય છે. વૈદિક ધર્મમાં મૂર્તિ કે ત્રિશૂળ કે લિંગ પૂજાય છે પણ બહુચરાજીમાં “વીસા યંત્ર” પૂજાય છે. તેની પાછળ મુસલમાનનાં “ તાવીજ” જેવી અસર છે. અગાઉ મંદિરોમાં થાંભલે સાંકળ મૂકાતી તે પણ મુસલમાનોની અસરનું જ કારણ છે. આ બધી વાતો જે સમજપૂર્વક વિચારાય તે હિંદુ-મુસિલમ લે કાચાર-એકતામાં તેની અસરને ઉપયોગ થઈ શકે.
ઘણી વાતને યુગાનુકૂળ રીતે બદલવી પડશે જેમકે પાણીની અતિ તંગી હોય ત્યાં નહાવું જોયું કે પાણીને વધારાને વપરાશ ન થાય તે ભલે ધર્મ ગણાય પણ, જ્યાં પાણી પુષ્કળ છે ત્યાં યોગ્ય સ્વચ્છતા જેટલું પાણી વાપરવામાં વાંધો ન હોવો જોઈએ.
જે મૂળમાં વાંધો ન આવે તે રીતે યુગાનુકૂળ પરિવર્તન કરવું પડશે; ન થાય ત્યાં પરાણે કરવું પડશે. તે માટે ધર્મના અસલી અંગે વડે માનવમૂઢતાને હટાવવી પડશે. આ વૈજ્ઞાનિક યુગમાં તક, વિજ્ઞાન અને ધર્મની મૂળ શ્રદ્ધા એનો ત્રિવેણુ-સંગમ કરવું પડશે.”
શ્રી દેવજીભાઈ : “આજે સમાજમાં બે છેડા દેખાય છે. એક તે પુરાણપથી, જે પુરાણ પ્રથામાંથી બહાર નીકળવા માંગતે નથી અને એક છે નવીનતાવાદી જેને જૂનું કંઈ ગમતું નથી. કચ્છના એક દંપતિને દાખલો આપું. પતિ આફ્રિકામાં પશ્ચિમી ઢબે હ્યા અને પત્ની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
