________________
મંગળ ચિહ્ન હવે સહુ માને છે. તે ઉપરથી કડક છે એટલે કે ગુહસ્થાશ્રમના નિયમોમાં રૂઢ રહેવાનું સૂચવે છે પણ અંદરથી કોમળ, મીઠું અને ઠંડું છે તે જણાવે છે કે બીજાના વહેવારમાં કોમળ રહેવું, મીઠી વાણી બોલવી અને કલેશ વખતે ઠંડા રહેવું. આમ આ સુંદર પ્રતીક બની ગયું છે.
બીજી એક પ્રથા હતી કે લગ્ન-વખતે બળદને મારી, તેનું તાજે ચામડું વર-વધુને લગ્નમંડપમાં ઓઢાડતા. આનું વર્ણન વૈદિક ધર્મગ્રંથ
ગેભિલ્યગૃહયસૂત્ર” વગેરેમાં જોઈ શકાય છે. જેનોએ જોયું કે મંગળ પ્રસંગમાં આવી વિભક્ષહિંસા અને ચામડું ઢાડવાની પ્રથા ચીતરી ચડાવે તેવી છે. એટલે તેમણે લાલ કપડું દાખલ કર્યું. હવે તે હિંદુઓએ પણ તે પ્રથાને અપનાવી લીધી છે.
એવી જ રીતે જન્મ-લગ્ન-મરણ વગેરેની ઘણી પ્રથાઓ છે. તેમાં સંશાધન-પરિવર્ધન કરવાની જરૂર છે. કેટલીક એવી છે તેમાં વ્ય વિચારવામાં આવે તો તેનું રહસ્ય ઊંડું લાગશે. તેમાં પણ જે કેટલીક નકશાનકારક લાગે તે તેને છોડવી જોઈએ નહીંતર સુંદર તત્વ હોય તેને સમજીને ચાલુ રાખવી જોઇએ.
પણ કેટલીક કુરૂઢિએ તે છોડવા જેવી જ છે. જેમકે બાળલગ્ન, કજોડાં લગ્ન, શુદ્ધ લગ્ન, દિયરવટુ, વર કે કન્યાના પૈસા લેવાં, અથવા સગવડે, દાય, કરિયાવર, ઘરેણું–વસ્ત્રોનું પ્રદર્શન, આ બધી નુકશાનકારક પ્રથાઓ છે.
એવી જ રીતે મૃત્યુ સમયની પ્રથાઓ – મૃતભેજક, રડવું, છાજિયાં લેવા, છાતીઓ કૂટવી વગેરે પણ સદંતર બંધ થવી જોઈએ. એથી મરનારને કંઈ શાંતિ નથી મળતી; પણ કરનારને આર્તધ્યાન, રૌદ્રધ્યાન થાય છે અને દુર્ગતિ મળે છે. મૃતભેજન પાછળ કોઈ કાળે દૂરથી આવતા બધા ભેગા મળે અને ખવડાવવાને નિયમ બંધાયો હશે; પણ આજે તો મોંઘવારી વધી છે અને પછી ઘણીવાર ઘરમાં કોઈ ન હોઈને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
