________________
સંસ્કાર અને લોકાચાર :
. જે લોકાચારથી પવિત્ર તેમજ સત્ય, ન્યાય અને માણસાઈના સંસ્કારે જાગતા હોય, જે દેશ-કાળ-વિરહ ન હોય અને સર્વ હિતકર હેય તેવા લોકાચારને માનવામાં કોઇ વાંધે નથી. જૈન શાસોમાં એટલા માટે જ લોકાચાર ઉપર વિધિ-વિધાન કરવામાં આવ્યું નથી; કારણ કે જૈન ધમેં જોયું કે લોકાચાર દેશકાળ–પરિસ્થિતિ પ્રમાણે પલટે છે અને જદ જદ પણ હોઈ શકે છે. એટલે તેમણે કહ્યું –
सर्व एव हि बैनानां प्रमाणं लौकिको विधिः । यत्र सम्यकत्यहानिर्न न स्यात् ब्रतदूषणम् ॥
–જેને માટે બધા લૌકિક આચારે પ્રમાણભૂત છે. તેમાં એટલું જ ધ્યાન રાખવાનું છે કે તે સમ્યકત્વને બાધક ન હોય કે તેનાથી અહિંસાદિ વતેમાં કોઈ દોષ ન લાગે ! લોકાચારમાં સંશાધન :
જમાં દિગંબર-સંપ્રદાયે તે કેટલાક નવા કાચા શરૂ કર્યા છે પણ શ્વેતાંબરોએ કેટલાકમાં સુધારો કર્યો છે અને કેટલાકને બાદ કર્યા છે તે કેટલાકને માન્ય કર્યા છે. હિંદુઓમાં શાહની પ્રથા છે. એની પાછળ એ માન્યતા છે કે અહીં બ્રાહ્મણને જમાડવાથી પિતરોને પરલોકમાં તે વસ્તુ પહોંચી જાય છે. પણ તે વાત જેનોએ અમાન્ય કરી છે. કારણ કે તે સત્ય શ્રદ્ધાને બાધક છે. પ્રથમ તે એ નક્કી નથી કે પિતરો ક્યાં ગયા ? વળી બ્રાહ્મણનું પેટ-પિતાનું પેટ નથી. એટલે એ ખોટી માન્યતા છે. તેમણે શાહને માન્યતા ન આપી.
એવી જ રીતે અગાઉ વૈદિક કાળમાં લગ્ન પ્રસંગે નરમંડ લઇને ચાલવાની પ્રથા હતી. તેને તે વિભસ લાગી. ખાસ કરીને આવા મંગળ-પ્રસંગે તેમણે સુધારો કર્યો કે તેના બદલે શ્રીફળ લઇને ચાલવું. આ સુધારે મોટા ભાગે હિંદુઓએ પણ સ્વીકારી લીધું છે. શ્રીમળને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
