________________
જેમ ધારાશાસ્ત્રીઓ જુદા-જુદા પ્રમાણે અને સાક્ષીઓને તપાસે છે અને બધાને મેળ બેસાડી પોતાની બુદ્ધિથી નિર્ણય કરે છે; તેજ રીતે શાસ્ત્રો જુદા જુદા છે. જુદા કાળે રચાયેલાં છે. તેથી તેમના વિધાનોમાં પણ ઘણું સ્થળે અલગપણું દેખાય છે ત્યારે આજને આત્માનુભવ અને પ્રજ્ઞા એ બધાંને જોઈતપાસી નિર્ણય કરે પડશે.
ઘણું વખતે સ્વાથી લોકો પિતાના માનેલા વિચારને જ વિવેક કહેવા માંડે છે; તે બરાબર નથી. વિવેકને સાર્વત્રિક અને સાર્વકાલિક વિશ્વહિતની કસોટીએ કસવો જોઈએ. આનો અર્થ એ છે કે જેટલી વ્યાપકતાએ સાચો નિર્ણય કરાવી શકે તે વિવેક છે. તેને શ્રદ્ધાથી અનુસરી શકાય છે.
એક માણસે ચેરી કરી અને ચૌયશાસ્ત્ર (કર્ણિત-રચિત) પ્રમાણે પોતાના મનને આ રીતે સમજાવી લે કે “મારી પાસે વસ્તુ ન હતી, બીજાની પાસે તે જરૂર કરતાં વધારે હતી, એવી સ્થિતિમાં ચોરી કરી કે લઈ લીધી તો શું તે અન્યાય કહેવાશે?
આ નિર્ણયને તેણે વિવેકને નિર્ણય સમજી લીધે. પણ દરેક સમજ સમજી શકશે કે આ નિર્ણય વ્યાપક સમાજ દ્રષ્ટિએ તેણે કર્યો ન હતો, પણ પિતાના સ્વાર્થ માટે કર્યો હતે. જે તે એક ગલું આગળ વધીને પિતાના ઉપર વિચાર કરે કે મારી વસ્તુ પણ કોઈ આમ લઈ જાય તો ?
એટલે વિવેકની એક સરળ કસોટી– મરમ પૂજ્યની મામૌજયેન પુષઃ પ્રમાાધિકાછતિ–એટલે કે માણસ આત્માની કેસેટીએ કસે તે તેને સત્ય મળી જાય. જે ચેરી સારી વસ્તુ હોય તો ચોરની વસ્તુ જતાં તેણે પણ ખુશ થવું જોઈએ. એટલે સિદ્ધ થાય છે કે તે સારી વસ્તુ નથી. સત્યાસત્યને નિર્ણયે:
સત્યાસત્યને નિર્ણય કરવા માટે આટલી વાતો હોવી જરૂરી છે – (૧) જાણકારી :–નિર્ણય માટે જે જે વાતની માહિતીની જરૂર
હોય તેની જાણકારી હોવી જોઈએ.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
