________________
વ્યાકરણશાસ્ત્રીજીને ગુસ્સે ચડયે અને ખીચડીને ચૂપ કરવા માટે તેમણે બેબે ભરીને તેમાં ધૂળ નાખતાં કહ્યું: “હવે તો ચૂપ થઈને ”
ખીચડી તે ખદખદ કરતી બંધ થઈ પણ પરિણામ શું આવ્યું? ચારે શાસ્ત્રીઓને ભૂખ્યા રહેવું પડ્યું.
આમ ડગલે ને પગલે જે શાસ્ત્રને આધાર લઈને નિર્ણય કરવા બેસીએ તો જીવનવહેવાર ન ચાલી શકે. એટલે જ શ્રદ્ધા માટે, “વિવેક ચુડામણિમાં” શ્રી શંકરાચાર્ય કહે છે કે –
झास्त्रस्य, गुरुवाक्यस्य; सत्यबुद्धयावधारणं । सा श्रद्धा कथिता सद्भिःथया वस्तुपलभ्यते ।।
શાસ્ત્ર અને ગુરુવાકયને સત્યબુદ્ધિથી નિર્ણય કરવાનું નામ શ્રદ્ધા છે. તે શ્રદ્ધા વડે વસ્તુતત્ત્વનું સાચું જ્ઞાન થઈ શકે છે.
જૈનશાસ્ત્ર ઉતરાધ્યયનમાં સત્યાસત્યના નિર્ણય માટે આત્મા (આત્માનુભવ) અને પ્રજ્ઞા બે વાતનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. ત્યાં કહ્યું છે :
“આપણે સેના” ‘पन्ना समिकख ए धम्मतत्तं तत्तविणिच्छियं'
એટલે કે પિતાના આત્મા વડે સત્યની શોધ કરવી; અને ધર્મતત્વની સમીક્ષા પ્રજ્ઞા વડે કરવી જોઈએ. એટલે કે સત્યાસત્યને નિર્ણય કરનારી વિવેક બુદ્ધિ પ્રજ્ઞા છે.
ટુંકમાં માત્ર શાસ્ત્રના આધારે સત્યાસત્યને નિર્ણય થતું નથી. શાસ્ત્રો વડે તે વસ્તુની માહિતી કે જાણકારી મળે છે. તે માહિતી કે જાણકારીને તત્ત્વાષકના આત્માનુભવ અને પ્રજ્ઞા સાથે મેળ પડે તેજ તે તેને માટે ઉપાદેય બની શકે.
શાસ્ત્રો કાર્ય અને અકાર્યની વ્યવસ્થા માટે પ્રમાણ-રૂપે છે. ગીતામાં કહ્યું છે –
तस्माच्छ स्त्रिं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
