________________
૧૫
માનતી થઈ છે; એ દુઃખદ છે. લોકશાહીને મૂળ પાયો લોકો-ગામડાં છે એ ભૂલાઈ જવાય છે. રાજ્ય ચલાવવાનો અધિકાર પ્રતિનિધિઓનો આધાર તે જોશે ને? માત્ર જનતા જનતા કરવાથી જનતા આવી જતી નથી. એ જનતા માટે લોકસંગઠન જરૂરી છે. એની ઉપેક્ષા કરવાથી તે
ધે માર્ગે દોરવાઈ જાય એને હમેશાં ભય રહેલો જ છે. ગાંધીજીની દોરવણું અને પસંદગી :
- સંત કબીરે કેટલું કામ કરી બતાવ્યું ? પ્રત્યક્ષ આચરીને બતાવ્યું બતાવ્યું પણ એ વાત આગળ ચાલી નહીં. તેનું કારણ સંગઠને થયાં નથી. એટલે જે કાર્ય લોકો સુધી પહોંચવું જોઈએ તે અટકી જાય; અથવા થાય તો તે એક નાના વાઢા રૂપે ચાલે.
આનાથી જુદું કામ ગાંધીજીએ કર્યું. તેમણે વડે ન બનાવ્યો પણ વિશાળ ધ્યેયવાળી કોંગ્રેસ સંસ્થાને માધ્યમ બનાવી અને પિતાના કાર્યને સમસ્ત ભારત સુધી લંબાવ્યું. તેમણે પ્રાણ, પ્રતિષ્ઠા અને પરિગ્રહ છોડ્યાં; ધર્મનું સંશોધન કર્યું અને એ બધાનો સાર, તેમણે કોંગ્રેસને સબળ માધ્યમ બનાવી; તેની પ્રગતિ કરી, દેશને સંભળાવ્યો.
ગાંધીજીના જીવનમાં સમૂળી સક્રિય ક્રાંતિ માટેનાં મંથને ઠેર ઠેર જોવા મળે છે. એમની મુખ્ય વાત અહિંસા દ્વારા કાંતિ કરવાની હતી અને આજે પણ તેનો જગત ઉપર પ્રભાવ છે કે ભલે અણુશસ્ત્રો બનાવ્યા હોય. અવકાશે જતાં હોય છતાં લોકો-જગતનાં બળો-શાંતિમય વાટાઘાટમાં માને છે.
ગુરુ નાનકે ઘણી સુંદર વાતો કરી પણ તેમણે પિતાને વાડ કરી લીધે. પરિણામે એ વાત એ વાડામાં જ અટવાઈ ગઈ. કબીરે નવો વાડ ન બનાવ્યો. પણું વ્યાપકતા પામે એ રીતે તેમણે કાર્યક્ષેત્ર ન ફેલાયું એટલે ટૂંકા ક્ષેત્રમાં જ ક્રાંતિ અટકી ગઈ. દૂધપાક ગમે તેટલો મીઠો હોય પણ તેમાં થોડુંક મીઠું પડે તે બગડી જાય, એવું જ ૧૦
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
