________________
૧૦૩
આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિની વિચારધારામાં નથી માનતા પણ પરદેશી આયાત કરેલી સામ્યવાદી પ્રણાલિકામાં માને છે. તે ઉપરાંત તેમાં પણ ફાટફૂટ છે. એટલે એ સંસ્થા દેશનું ભલું કરશે એમ માની ન શકાય.
એવું જ કોમવાદી સંસ્થાઓનું છે. બાકીની રાજકીય સંસ્થાઓનું કોઈ વિશાળ પ્રતિનિધિત્વ નથી. રાજકીય સંસ્થા અંગે અનુબંધ વિચારધારામાં એવી જ સંસ્થાઓને સ્થાન આપવામાં આવે છે જે વિશાળ પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતી હોય, તપ-ત્યાગ વડે ઘડાયેલી હોય અને લોકશાહીના પંથે જવામાં માનતી હેય એ મુખ્ય બાબત કદિ પણ ન ભૂલાવી જોઈએ. એ રીતે કેવળ કોંગ્રેસ જ હાલના તબકકે એક માત્ર સુસંસ્થા દેખાય છે. લાંબી નજર કરીને જોઈએ તે વ્યક્તિ તરીકે ઘણું યેગ્ય વ્યક્તિઓ જોવામાં આવે છે પણ સિદ્ધાંત અને આદર્શ ઉપર ઘડાયેલી સંસ્થા તરીકે તો કોંગ્રેસ એક જ આગળ આવે છે.
આચાર્ય કૃપલાની, જયપ્રકાશ નારાયણ, રાજાજી, અશોક મહેતા વગેરેનું વ્યક્તિ વિશેષ તરીકે અનુસંધાન રાખવું જોઈએ પણ સંસ્થા તરીકે છેડવા જોઈએ. એવું જ સંત વિનોબાનું છે. તેમનું વ્યક્તિ વિશેષ તરીકે મહત્વ કદાપિ ભૂલવું ન જોઈએ પણ રાજકીય સંસ્થા રૂપે, તેમને સ્થાન ન આપી શકાય.
આપણા દેશની કોગ્રેસ સિવાય કોઈ પણ સંસ્થા નથી જે ઘરઆંગણે અને ઘરબહાર “ધૂનો”માં પિતાને પ્રભાવ પાડી શકે. તે ઉપરાંત વિશ્વના પ્રશ્નોમાં જે પ્રેરણા આપી શકે તેવું અંગ કેવળ રાજકીય સંસ્થા જ છે. ધર્મ સંસ્થા એ દિશામાં સર્વાગી કામ ન આપી શકે. લોકસંસ્થા પિતપોતાના વર્તુળ પૂરતું અને લોકસેવક સંસ્થા પિતાના ક્ષેત્ર પૂરતી સફળ કામગીરી બજાવી શકે. એટલે કે ગ્રેસને સ્થાન આપવું પડે છે કારણ કે તેજ આ દેશની જૂની, પીઢ, તપ-ત્યાગ વડે ઘડાયેલી અને વિશાળ જનસમૂહનું પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતી સંસ્થા છે.
એ પણ ખરું છે કે કેંગ્રેસ આજે સર્વાગી શુદ્ધ નથી. સ્વતંત્રતા મળ્યા બાદ સેવાના બદલે તેના કાર્યકરોમાં સત્તાએ અડ્ડો જમાવ્યો છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
