Page Text
________________
સીએનાથ મહારાજકા ટુંક પરિચય
વકતૃત્વ ઔર ગ્રંથ-રચના એકનાથજી વાઘેવી કે અનન્ય ઉપાસક છે. વકતૃત્વ ઔર કવિત્વ, દેને કે દ્વારા વે “જનતારૂપ જનાર્દન” કી સેવા કરતે થે. ઉનકા કીર્તન (સંગીતસહિત ભક્તિ-વ્યાખ્યાન) ઔર પુરાણકથા સુનને કે લિયે સબ જાતિ ઔર સબ ધર્મો કે હજાર મનુષ્ય–બચે, બુદ્દે, સ્ત્રી-પુરુષએકત્ર હોતે થે. તત્કાલ હી કવિતા રચ કર ઉસકો તંબુરે પર ગાતે હુએ વે કીર્તન કરતે થે. સાથ મેં મૃદંગ, કરતાલ, ઝાંઝ ઈત્યાદિ ઔર ભી વાઘ રહતે થે. ઉનકી વાણી મધુર, ભાણી સરલ ઔર સબંધ તથા વનશૈલી ચિત્તાકર્ષક હોતી થી. ઉપમા, અલંકાર, દૃષ્ટાંત ઇત્યાદિ સે અપને કીર્તન ઔર પુરાણ કે વે રોચક બનાતે થે, સાચે સાધુ હોને કે કારણું ઉનકી વાણું સસ સે સિંચિત થી; અએવ જનતા પર ઉનકે ઉપદેશ કો પ્રભાવ ભી ખૂબ પડતા થા. સબ જાતિ ઔર સબ ધર્મ કે લોગ સમાન હી રૂ૫ સે ઉનકા સત્કાર કરતે થે.
એકનાથજી કી ગ્રંથ-રચના કે દ ભાગ કિયે જા સકતે હૈ. એક ચરિત્ર-વિષયક ઔર દૂસરા અધ્યાત્મવિષયક. “ભાવાર્થ રામાયણ” ઔર “ રૂકિમણી સ્વયંવરદો ગ્રંથ ચરિત્રવિષયક હૈ: ઔર “એકનાથી ભાગવત” “સ્વાત્મસુખ” “ચતુઃોકી ભાગવત ” (ટીકાગ્રંથ) “ હસ્તામલક ” ઔર “આનંદલહરિ” કે પાંચ ગ્રંથ આધ્યાત્મિક હૈ. ઇસકે અતિરિક્ત કુટકર અભંગ ઔર પદ ભી બહૂત સે હૈ.
ભાવાર્થ રામાયણ ઔર સમિણું સ્વયંવર નામક ચરિત્રવિષયક ગ્રંથ બહુત હી સુંદર ઔર સરસ છે. ભિન્ન ભિન્ન પ્રસંગે કા કવિ ને ઈતની વિદગ્ધતા સે વર્ણન કિયા હૈ કિ પઢતે સમય હર્ષ, શોક, આનંદ, આશ્ચર્ય, ભય, કરણા, ગાંભીર્ય ઈત્યાદિ ભાવે મેં પાઠક તલ્લીન હે જાતા હૈ, ઔર હદય કા વિકાસ બરાબર હેતા જાતા હૈ. અધ્યાત્મવિષય સ્વાભાવિક હી બડા ગહન હેતા હૈ, પરંતુ એકનાથ ને અપને વર્ણન-ચાતુર્ય ઔર પ્રસાદગુણ કે કારણ ઉસકે ઈતના સુગમ બના દિયા હૈ કિ બાલક ઔર સ્ત્રી ભી ઉનકે ગ્રંથો સે પૂરા પૂરા લાભ ઉઠા સકતી હ. ભિન્ન ભિન્ન આશ્રમ કૌનસે હૈં, ઉનકે લક્ષણ ક્યા હૈ સચ્ચા સંન્યાસ કિસે કહતે હૈ; પરિપુઓ કે કેસે જિતના ચાહીએ; શમ, દમ ઈત્યાદ દૈવિક શક્તિ કે કિસ પ્રકાર બઢાના ચાહીએ, ઇત્યાદિ વિષયે કા વર્ણન એકનાથ ને પ્રાસાદિક કવિતા મેં બડી સુંદરતા સે કિયા હૈ. સારાંશ યહ હૈ કિ ઉનકે સબ ગ્રંથ ધર્મ ઔર નીતિ કે કાવ્યમયી ઉપદેશ સે ભરે હુએ હૈં.
એકનાથજી કે પહલે મરાઠી મેં સિફ દો પ્રસિદ્ધ સાધુ-કવિ હુએ થે. એક મુકુંદરાજજી ઔર દૂસરે જ્ઞાનેશ્વરજી. જ્ઞાનેશ્વરજી ને ગીતા કી જ્ઞાનેશ્વરી ટીકા કી હૈ. એકનાથજી ઇસ ટીકાપર ભી એક ટીકા લિખનેવાલે છે; પર કહતે હૈં કિ જ્ઞાનેશ્વરજી ને ઉનકે સ્વપ્ન મેં દર્શન દે કર વસા કરને સે નિષેધ કિયા. ઈસ લિયે એકનાથ ને ફિર ઉસકી ટીકા ન કરે કે નવીન રૂ૫ સે ઉસકા સંપાદન કિયા. ઉસકે કઠિન શબ્દ કી વ્યાખ્યા કર દી. ઈસસે જ્ઞાનેશ્વરી કા પ્રચાર ખૂબ બઢા.
જિસ પ્રકાર જ્ઞાનેશ્વર કી “જ્ઞાનેશ્વરી” હૈ, રામદાસ કા “દાસબોધ” હૈ, તુકારામ કી “અસંગ-ગાથા” હૈ, ઉસી પ્રકાર એકનાથ કા “એકનાથી ભાગવત” મહારાષ્ટ્ર મેં પરમ પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ હૈ. યહ ગ્રંથ શ્રીમદ ભાગવત કે એકાદશ સ્કંધ પર ટીકારૂપ મેં લિખા ગયા હૈ, ઈસકી ભાષા બહુત સરલ ઔર ભાવ બહુત ગંભીર હૈ. જ્ઞાનેશ્વરી કે તીન હી સૌ વર્ષ બાદ ઇસ ગ્રંથ કી રચના હુઈ હૈ, પર જ્ઞાનેશ્વરી કી અપેક્ષા ઇસકી ભાષા બહુત સુગમ સમઝી જાતી હૈ. કહને કી આવશ્યકતા નહીં કિ મરાઠી મેં સુગમ ભાષા લિખને કી પરિપાટી એકનાથ ને હી પ્રચલિત કી.
કહતે હૈં કિ સંસ્કત કે ધર્મગ્રં કે ભાષા મેં અવતીર્ણ કરને કે કારણ ઉસ સમય કે સંસ્કૃત–પંડિત ને એકનાથ કે ઉપર બડા પ્રક૫ કિયા થા. સ્વયં ઉનકા પુત્ર હી ઉનસે અસંતુષ્ટ રહતા થા, ઈસકા ઉલ્લેખ ઉપર હો ચૂકા હૈ. ઇસકે સિવા કાશી કે અન્ય પંડિત ને ભી ઉનકે વિષય મેં કસિત ભાવ રખકર ઉન્હેં કાશી અલાયા થા. કાશી મેં એકનાથી ભાગવત કે વિષય મેં બડા શાસ્ત્રાર્થ હુઆ; પરંતુ અંત મેં પંડિતાં કે એકનાથજી કી વિદ્વત્તા કા લેહા માનના પડા ઔર ઉનકે ગ્રંથ કી કાશી મેં બડી પ્રતિષ્ઠા કી ગઈ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
| SR No. | 034612 |
| Book Title | Shubh Sangraha Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhikshu Akhandanand |
| Publisher | Sastu Sahityavardhak Karyalay |
| Publication Year | 1928 |
| Total Pages | 432 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 25 MB |