________________
૨૪૧ અધિવેશન મળ્યું. એ અધિવેશનમાં રાજા રામપાલની આંખે ચમકી ઊઠી. બીજાંઓની જેમ એની જીભને મવાલ શબ્દો ન ગમ્યા. પહેલી હિન્દી મહાસભા એના અવાજમાં હિન્દના જીવનને જીવતું જોઈ રહી. એ બેલતો હતો “એ બ્રિટનની જાહેરજલાલી ગમે તેવી મોટી હોય, એના ઇરાદા ગમે તેટલા મેટા હોય તોપણ મને કહેવા દો કે મુકાબલે એણે આપણે નાશ કર્યો છે. ગમે તે કાળના હિન્દને એની સાથેના સંબંધથી શેક કરવાનો રહેશે.”
ત્યાર પછી ૧૮૮૮માં મહાસભાનું ચોથું અધિવેશન આલ્હાબાદમાં મળ્યું. એ અધિવેશનમાં ઘુમ મહાશયે કોંગ્રેસના ઉદ્દેશને સ્પષ્ટ કરતાં કહ્યું કે “હિંદી મહાસભાને ઉદ્દેશ લોકોની મનોવૃત્તિને એ રીતે બદલવાનો છે કે હિંદના લોકો વાદવિવાદદ્વારા પાર્લામેન્ટરી શેલી પ્રમાણે પોતાના દેશને પ્રબંધ કરતાં શીખે, ધુમ મહાશયે ગવર્નર જનરલ લોર્ડ ડફરીન સાહેબને પણ એ જાતની સલાહ આપી હતી, અને એ બાબતની અનુમતિ મેળવી હતી. એ રીતે રાજકારભારીઓના આશીર્વાદ મેળવીને હિન્દી મહાસભાનો વિચાર તો મૂક્યો હતો. લોર્ડ ડફરીનનો ખ્યાલ એવો હતો કે હિંદી જનતાની બળવાખોર વૃત્તિને એ રીતે દાબી દેવામાં આવશે અને ત્યાર પછી એ હિંદી મહાસભાને બંધ કરી દેવામાં આવશે.
આરંભમાં કેગ્રેસનો ઉદ્દેશ શુદ્ધ રીતે રાજનૈતિક ન હતો, લોર્ડ લીટનના સમયમાં જ્યારે વર્નાક્યુલર પ્રેસ એટ પાસ થયા ત્યારે સુરેન્દ્રનાથ બેનરજીએ તેનો વિરોધ કરતાં કહ્યું કે “એથી હિંદીઓની રાજભક્તિને બ્રેક લાગશે.” એ ઉપરાંત બેનરજી મહાશયે રાણું વિકટેરિયા તરફ ભારત વર્ષની ભક્તિ અસંદિગ્ધ છે તેવો ઉલ્લેખ પણ કર્યો હતો. બ્રિટશ શાસકોના જૂઠાં વચનો પર બેનરજી મહાશયને મેટો વિશ્વાસ હતો પણ પછીથી ધીમે ધીમે એવી મેહ નિદ્રા તૂટવા લાગી. તથા વાસ્તવિક પરિસ્થિતિની સમજ પડવા લાગી,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
