________________
૨૪૦
મદ્રાસના એક વડા ન્યાયાધીશ હતા. કલકત્તાના એક જબરા વક્ત હતા તથા મુંબઈથી દાદાભાઈ આવ્યા હતા. એ સહુની આંખમાં હિન્દની જનતાની લેાહીથી ખરડાયેલી ધરતી પર દિલ્હીના દરબાર ધસમસતા દેખાતેા હતેા. એ સૌની નજર સામે વિરાટ માનવ મેદની તરવરતી હતી. હિન્દને આવે! લે!સમાજ હિન્દની જ મુક્તિ માટે એક દિવસ ભેગા મળશે એમ એમને લાગતું હતું. ઈ. સ. ૧૮૮૪માં મદ્રાસમાં ભેળા મળેલા એ ચેાવીસ ડાવાએ હિન્દભરમાંથી હિન્દના પ્રતિનિધિને ખેલાવી એક હિન્દી મહાસભા સ્થાપવાના નિરધાર કર્યો.
કચડાતી અને આિતી હિન્દી જનતાની બળવાખેાવૃત્તિને દાખી દેવા અને એ વૃત્તિને કાઈ બંધારણીય ધારણનું સ્વરૂપ આપવા હ્યુમ નામના એક અંગ્રેજ મહાશય પણ વિચારી રહ્યા હતા. ૧૮૮૪ના ડીસેમ્બર માસમાં અદીઆર મુકામે થીએસેઝીસ્ટોનું વાર્ષિક અધિવેશન થયું ત્યારે ત્યાં ભેળા થએલા સુરેન્દ્રનાથ બેનરજી, કાશીનાથ ત્ર્યંબક તૈલગ તથા દાદાભાઈ નવરાજજી સાથે પણ હ્યુમ મહાશયે વાટાઘાટ કરી અને ૧૮૮૫ના ડીસેમ્બરમાં પૂનામાં એક રાજનૈતિક સભા સ્થાપન કરવા માટે દેશના પ્રતિનિધિને મેલાવવાને નિશ્ચય થયે।. પણ ૧૮૮૫માં પૂનામાં અગવડ હોવાને લીધે હિન્દી મહાસભાનું પહેલું અધિવેશન મુંબઇમાં થયું. એ હ્યુમ મહાશયને મહાસભાના પિતા હેાવાનું માન આપવામાં આવે છે પણ સાચી રીતે હિન્દી મહાસભાની શરૂઆત કરનાર રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ`ભૂંગા હતા. એ સોગેામાં અંગ્રેજોએ માંડેલું દમનરાન્ય, એક પછી એક આવેલા ભયંકર દુષ્કાળે, ૧૮૫૭ ના અળવે તથા અધાનયુ વગેરે હતા. એ સમયે રશિયાને ઈંગ્લેંડનું જબરજસ્ત પ્રતિપક્ષી માનવામાં આવતું હતું. હિન્દમાં જુદાં જુદાં સ્થળાએ બળવાખાર ગુપ્તમંડળેાની રચના થઈ રહી હતી. ઢાકામાં અશાંતિ વધતી જ જતી હતી. હિન્દી મહાસભાનું પહેલું
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
