________________
૧૯૬
છે. પણ જાહેરજલાલી કે શ્રીમંતશાહીને ધનસંચય એ એકલી જ વસ્તુ નથી હોતી. સમાજજીવનમાં પણ વિલાસના સાધનો અને માલિકે આબાદ થવાની ક્રિયા સાથે સાથે સમાજના મોટા ભાગમાં ગુલામી ભૂખમરે અને ગરીબાઈ વધતાં જાય છે. તે સાથે સામાજિક જીવનમાં અજ્ઞાન અને વહેમ પણ વધતાં હોય છે. તે સમયના જીવનની આબાદીને આ બધા દેખા સાથે ગુલામો અને મજૂરો. ગરીબીમાં જીવતાં હતાં. એ લોકેાની જાતમહેનતનું શોષણ અને વેઠનો ઘાતકી વ્યવહાર એક ભયંકર વ્યાપારીનીતિનો ખ્યાલ આપે છે. તે સમયની શિક્ષાઓમાં હાથ પગ કાપી નાખવા, ગુન્હેગારને. પકડીને હાથીના પગ નીચે કચરી નાખ, શિરચ્છેદ કરો, પેટને સારી નાખવું, અથવા દાઢીમાં ખીલો ઠોકી ગુન્હેગારને લટકાવી દેવો અથવા તો એના કરતાં વધી જાય એવાં પીડનોથી ગુન્હેગારને મારી નાખવા એ વસ્તુઓ સામાન્ય હતી. વધી ગયેલો ધનસંચય એ જાતના અત્યાચારની સાથે વ્યભિચાર પણ માગી લેતો હતો. અને તેથી રાજ તરફથી વેશ્યાઓને તેમનો ધંધો ચલાવવાની છૂટ હતી તથા તેમની પાસેથી કર લેવામાં આવતો હતો. સમાજમાં સ્ત્રીનું સ્થાન રસોડામાં કે પડદા પાછળ રાખવામાં આવ્યું હતું. તથા પોતાના પતિના મરણ પાછળ સ્ત્રીઓને ફરજીઆત ભરવું પડતું હતું. તે સમયની આબાદીએ મોટા મોટા કવિઓને અને સાહિત્યકારોને પડ્યા હતા પણ સમાજના મોટા ભાગના અજ્ઞાનનો નાશ કર્યો ન હતું. તે સમયની સંસ્કૃતિએ શિલ્પ અને કલાને વિકસાવ્યાં હતાં પણ ગુલામ અને ગરીબોની ઝૂંપડીમાં કલાની વહેંચણી નહતી. કરી. તે સમયની ધાર્મિકતાએ મોટા ભવ્ય અને ભરાવદાર ઘુમટોવાળાં મંદિરે ચડ્યાં હતાં. ગાયને પવિત્ર માની હતી પણ એ બધી દૈવી સામગ્રીઓ પાછળ દેવદેવીઓને પશુઓના બલિદાન આપવાની પ્રથા નાબૂદ નહોતી થઈ બુદ્ધ ધર્મ ઓસરતો જતો હતો. સુંદર રીતભાતે નીચે ધર્મની ઘાતકતા ધૃણા ઉપજાવતી હતી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
