________________
૧૯૫ વિજયનગરના તાબામાં આવી ગયાં. વિજયનગર એ રાજ્યનું અને પાટનગરનું પણ નામ છે. તે સમયમાં એ રોજ સર્વોપરી હતું અને તેની હકુમત નીચે આખે મદ્રાસ ઇલાકે અને મૈસૂર હતા. વિજયનગરને રાજા કૃષ્ણરાજ લાખનું લશ્કર રાખી શકતો હતો. એ રાજાના રાજ્યમાં ગામડાંમાં પંચાયતની પ્રથાથી રાજ ચાલતું હતું. જ્યારે બ્રિટન પર હેનરી આઠમો રાજ્ય કરતો હતો ત્યારે વિજયનગરમાં કૃષ્ણરાજ હતા. એ ન્યાયથી જીવતું હતું. રાજ્યની આબાદી માટે રાજ્યના બધા ભંડારેને વાપરી નાખતા હતા. બધા ધર્મ તરફ સહાનુભૂતિથી જેતે હતો. તથા સાહિત્ય અને કલાના વિકાસ માટે બનતું બધું કરતો હતો. જ્યારે એ યુદ્ધમાં જતા હતા ત્યારે છતાયેલી પ્રજાની કતલ ચલાવતું ન હતું કે હારેલા નગરને તારાજ કરતો ન હતો. એણે તેરસે છત્રીસમાં વસાવેલું પાટનગર હિંદુસ્તાને દીઠેલાં નગરમાંનું એક હતું. એ નગરની મુલાકાત ૧૪૨૦ માં નિકલેકેન્ટીએ લીધી ત્યારે તેનો ઘેરાવો સાઠ માઈલ જેટલો હતો. સાઠ માઈલના વિસ્તારવાળા એ નગરમાં સુંદર ઉદ્યાને અને મોટાં મોટાં આરામગૃહે હતાં તથા આખા નગરને પાણું પૂરું પાડવા માટે તે સમયના એનજીનીયરેએ તુંગભદ્રા નદીમાંથી પત્થરના ખડકોમાં ઘણું માઈલ લાંબી એવી નહેર ખોદી કાઢી હતી. ૧૪૪૩ માં એ નગરને જોઈ અબ્દુલરઝેકે અહોભાવમાં ઉદ્ગાર કાઢયા હતા કે આંખએ ન જોયેલું અને કાનાએ ન સાંભળેલું એવું આ આખી પૃથ્વી ઉપરનું સર્વોત્તમ નગર છે. એ નગરમાં પાંચ લાખની વસ્તી હતી તથા એક લાખ ઉપરાંત ઘરે હતાં. જ્યારે દિલ્હીનો સુલ્તાન ફિરોજશાહ વિજયનગરના રાજાની દીકરી સાથે પરણ્યો ત્યારે એ નગરને છે માઈલ સુધીનો રાજમાર્ગ સોનેરી મખમલથી ઢાંકી દેવામાં આવ્યો હતો.
પણ હિન્દ પર વિનાશનાં પરિબળે ઊતરતાં જતાં હતાં. ઈસ્લામી આક્રમણે વધતાં જતાં હતાં, તે સમયની આ જાહોજલાલી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
