________________
૧૮૪
એક ઈજારાઓ આપવાનું, ઉત્પાદનના ભાવા નક્કી કરવાનું, તથા વજન ને માપેાને તપાસવાનુ નક્કી કરતી હતી. એક સમિતિ બધા વેચાણ પર દસ ટકાના કર લેતી હતી. ઈશુના જન્મ પહેલાં ચારસા વર્ષોં ઉપર દુનિયાના કાઈ પણ નગરમાં પાટલીપુત્ર સૌથી વધારે વ્યવસ્થિત, આબાદ, નિયંત્રિત તથા સંસ્કૃતિ પામેલું હતું. યુરોપના ઇતિહાસકારા તે વિદ્વાને તે સમયના પાટલીપુત્રને આજે પણ અજાયબી અને અહેાભાવથી જુએ છે.
ચંદ્રગુપ્ત પછી બીજો રાજા બિન્દુસાર થયેા. બિન્દુસાર પછી તેના દીકરા મોકવન ઈ. પૂ. ૨૭૩ માં ગાદી પર આવ્યું. અત્યારનું આખુ હિન્દ ઉપરાંત બલુચિસ્તાન અને અધાનિસ્તાન જેવા વિશાળ રાજ્યાને એ રાજા બન્યા હતા. એણે ચન્દ્રગુપ્તની જેમ સખત હાથે પણ વ્યવસ્થિત રીતે રાજ્ય કરવા માંડયુ. એણે અપરાધીએને દડવા માટે એક માટું જબરજસ્ત કારાગાર આંધાવ્યું હતું જે ઇતિહાસમાં અશાકના નકૉંગાર તરીકે પ્રખ્યાત થયું છે. એ કારાગારમાં અનેક જાતની પીડાએ આપવામાં આવતી હતી. અને એમાં માણસ એકવાર પેસતાં બહાર તે! આવી શકતા નહિ. એક દિવસે એક બુદ્ધ ભિક્ષુને એ કારાગારમાં પૂરવામાં આવ્યા હતા તથા તેને ઊકળતા પાણીમાં નાખવામાં આવ્યા હતા. એ પાણીમાં નાખવામાં આવ્યા હતા. એ પાણીમાં અજબ ધીરજથી પડી રહેલા એ બુદ્ધ સાધુને ચમત્કારી ગણી તેને મારી નાખવાને બદલે અશેક પાસે મેકલવામાં આણ્યે.
ત્યાર પછી અશાકનું પરિવર્તન થયું હેાવાનું મનાય છે. એણે તે કારાગારને નાબૂદ કરવાને હુકમ કર્યો તથા શિક્ષાના કાયદા સુધારી દીધા. પણ એજ સમયે કલી’ગ દેશને કબજે કરવા એણે મેકલેલા લશ્કરના સમાચાર આવ્યા કે હારે! કલીંગ લેાકેાને પકડવામાં આવ્યા છે અને હજારાની કતલ કરવામાં આવી છે. આ સમાચારથી અશેકને પહેલી વાર પશ્ચાતા પથયા. એણે બધા કેદીએને છેડી મૂકળ્યા. કર્લીંગ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
