________________
૧૮૩ વાપરવા માટે રાજના ભંડાર ભરી રાખવામાં આવતા હતા. શ્રીમંતો પાસે આવક વેરા લેવામાં આવતા હતા. તથા જાહેર સુખાકારી માટે મોટાં મુસાફરખાનાં અને બાગ બગીચાઓ બાંધવામાં આવતાં હતાં.
' એ સરકારથી ઉત્તેજાયેલો અને રક્ષાયેલો વેપાર ધમધોકાર ચાલતે હતો, નદીઓ અને સમુદ્રો પર સફર કરનારાં મોટાં જહાજે બાંધવામાં આવ્યાં હતાં. તથા મુસાફરના જાનમાલના રક્ષણની જોગવાઈ કરવામાં આવતી હતી. વેપારીને સરકારી જહાજો ભાડે મળતાં હતાં. એજ પ્રમાણે જમીન ઉપર આખા દેશમાં મોટા રસ્તાઓ બાંધવામાં આવ્યા હતા. એ રસ્તાઓ બત્રીસથી ચોસઠ ફૂટ પહેળા હતા તથા એક ગામથી બીજે ગામ ફંટાતા હતા. સૌથી મેટે શાહી રસ્તો બારસે માઈલ જેટલો લાંબે હતા, તથા પાટલીપુત્રથી ઉત્તર પશ્ચિમની સરહદ સુધી લંબાયેલો હતો. એવા રસ્તાએના બાંધકામમાં મેટા મોટા પુલો અને નાળાં બાંધવામાં આવતાં હતાં. દરેક રસ્તા પર એ રસ્તા પર આવતાં જુદાં જુદાં સ્થળને નિર્દેશ કરનારાં અને અંતર માપનારા સ્તંભ હતા. રસ્તા ઉપર થે થડે અંતરે ઘટાદાર ઝાડે, કુવાઓ, હોટેલ તથા પલિસ ચેકીએની જોગવાઈ રાખવામાં આવી હતી, તે સમયનો વ્યવહાર રથેથી તથા ગાડાંઓથી થતો હતો, અને એ ઉપરાંત ઘેડા, ઊંટ, હાથીઓ અને ગધેડાંઓનો પણ ઉપયોગ થતો હતો.
પાટલીપુત્રની વ્યવસ્થાનું સરકારી તંત્ર છ છની સમિતિમાં વહેંચાયેલું હતું અને ત્રીશ અમલદારોના હાથમાં હતું. એમાંની એક સમિતિ પાટનગરના વેપાર ઉદ્યોગ પર ધ્યાન આપતી હતી. બીજી પાટનગરમાં આવતા પરદેશીઓ અને અજાણ્યાઓને ઉતાર આપતી. હતી. તથા જમવાની, વાહનની ને નોકરની જોગવાઈ કરતી હતી. તથા તેમની હીલચાલે પર ખાનગી તપાસ રાખતી હતી. એક સમિતિ જન્મ અને મરણનો હિસાબ રાખતી હતી. તથા બીજી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
