________________
નથી, એનાં હથિયાર સુધર્યા છે. આજે માનવ સમાજમાં યાંત્રિક સંસ્કૃતિ આવી છે. સંસ્કૃતિની બીજી બાજુ માનવસંસ્કૃતિ 24991 74179744! ROLL . (Humanistic Civilisation ). એ સંસ્કૃતિ અથવા સુધારણાનું સ્વરૂપ એના મનુષ્ય મનુષ્ય સાથેના સંબંધ છે. એ સંબંધની સુધારણા પર આખી માનવસંસ્કૃતિ અવલંબે છે.
સમાજ અને સંસ્કૃતિ પહેલાંના મનુષ્યને જંગલની પરિસ્થિતિ સાથે અનુકૂળ રહી અથવા એ પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તન કરી આગળ વધવું પડતું હતું. જેમ તે સમયે મનુષ્યની સામે જંગલની ઘટના હતી તેમ આજના મનુષ્ય સામે સામાજિક ઘટના છે (Social structure). એ ઘટનામાં રહીને મનુષ્ય પોતાનાં ઉત્પાદન કે સર્જન કરતો હોય છે. અને પિતાના વધતા જતા ભાન સાથે એ ઉત્પાદન અને સર્જનના પ્રકારે બદલતો જાય છે. મનુષ્યની સામાજિક ક્રિયાને એવો ક્રમ છે. પણ એ કાળ આવી લાગે છે કે જ્યારે અમુક જાતની સમાજઘટના આગળ વધતાં મનુષ્યના સર્જન અથવા ઉત્પાદનોને અટકાવી દે છે. એના વેગને રૂંધે છે. એના જીવનને કચડે છે. સમાજઘટનાનું તે સ્વરૂપ એટલું સાંકડું હોય છે અને એની મર્યાદાઓ એવી સંકુચિત હોય છે કે મનુષ્યની ઉત્પાદન શક્તિ આગળ વધી શકતી નથી, ત્યારે મનુષ્યને જીવનવેગ એ સમાજજીવનની સાંકડી મર્યાદા કે દિવાલને તેડી નાખવા ઊછાળા મારે છે. મનુષ્યના સર્જન માટે નકામી પડેલી એવી જૂની સમાજઘટનાને વિનાશ થાય છે. અને જેમાં મનુષ્યના સર્જન વિસ્તાર અને વિકાસ આગળ વધી શકે એવું સમાજઘટનાનું નવું સ્વરૂપ નિર્માય છે. પણ પાછો એ કાળ આવી લાગે છે કે જ્યારે એ નવું સ્વરૂપ પણ જૂનું બને છે. સમાજઘટનાના એ સ્વરૂપમાં મનુષ્યની આગળ વધતી સર્જન શક્તિ ફરી પાછી ગૂંચવાઈ પડે છે. મનુષ્યની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
