________________
૧૫૬
મહાસાગરે પણ સુકાઈ જવાના છે તથા પર્વતે ઘસાઈ જવાના છે. સ્થિર દેખાતા એવા તારાઓ પણ ચલાયમાન થવાના છે તથા પૃથ્વીને પણ પ્રલય થવાનો છે. આ પ્રમાણેની જીવનચક્કીમાં ઇચ્છાઓને ઉપભોગ અને આનંદમાંથી શું શુભ થવાનું છે?”
ઉપનિષદના ડહાપણને એ પહેલો પાઠ હતો. ઉપનિષદને બીજે અવાજ એ હતો કે બુદ્ધિની શોધ કામ આવવાની નથી. બુદ્ધિને કશો ઉપયોગ નથી, એમ નથી પણ એનું સ્થાન ખૂબ જૂજ છે. પદાર્થો અને પદાર્થોના સંબંધને ઉકેલવા માટે બુદ્ધિકામ લાગે છે પણ અનંત વસ્તુના ઉકેલ માટે બુદ્ધિ કામ આવતી નથી. જે એક ગૂઢ સત્ય બધા દેખાવના પાયા રૂપ છે, અને બધી જાતના ભાન અને જ્ઞાનની અવસ્થાને પોષે છે તેને સમજવા માટે બુદ્ધિ કે ઈન્દ્રિ કામ આવવાના નથી. એવું આત્મજ્ઞાન વિદ્વત્તા મેળવવાથી થતું નથી. એવું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા રાખનાર બ્રાહ્મણે ભણતરને પણ છેડવું જોઈએ છીએ અને બાળક જેવા નિર્દોષ બનવું પડે છે. શબ્દોથી એ જ્ઞાન શોધવા પ્રયત્ન કરશે નહિ કારણ કે તેથી તે માત્ર જીભને થાક લાગતું હોય છે. ઉપનિધન્ની આ વાત પશ્ચિમના તત્વચિન્તકે સ્પા નેજા અને બર્કશાનના મતને મળતી છે. જે વાતને એ પશ્ચિમના ચિન્તકેએ આજે જ ઉચ્ચારી છે તેનો ઉલ્લેખ હિન્દમાં હજાર વર્ષ પહેલાં થયે હતા.
ઉપનિષદ્ આગળ જતાં દિવ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાને ઉપાય બતાવે છે અને કહે છે કે એ સત્ય વસ્તુ અંદર છે બહાર નથી. એ અંદરની સત્ય વસ્તુ જોવા માટે જેનારે પિતાની અંદરથી બધી જાતના આચાર અને વિચારના દોષોને ધોઈ નાખવા પડે છે. શરીર અને મનની બધી અસ્થિરતા શમાવી દેવી પડે છે. પંદર દિવસ સુધી ઉપવાસ કરવો પડે છે. એ રીતે ભૂખમરાથી મન શાંત થાય છે, ઈકિયે ચોકખી થાય છે અને પ્રશાન્ત બને છે. પ્રાણ સ્થિર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
