________________
૧૫૫
એ ઉપનિષદા રચનાર લેખામાંથી ઘેાડાનાં નામ જાણીતાં છે. ખીજાઓના જીવન માટે ઇતિહાસે આપણને કશીજ માહિતી આપી નથી. એ ઉપનિષદેાના લેખકે માંથી સૌથી આગળ તરી આવનારા નામેામાં એક યાજ્ઞવલ્કય છે અને બીજી ગાગી છે. સૌથી પ્રાચીન એવા તત્ત્વચિન્તકામાં એ સ્ત્રીનું નામ ખૂબ માનનીય બન્યું છે. એ બંનેમાં યાજ્ઞવલ્કયની ભ વધારે તાણી છે. એ આપણને કહે છે કે એણે સાધુ થવા માટે એની એ સ્ત્રીઓને છેડી દીધી. એમાંથી એક મૈત્રેયી નામની સ્ત્રીએ પેાતાને નહિ છેાડી દેવા માટે એની સાથે સંવાદ કર્યાં છે. એ સંવાદમાંથી હિંદમાં હજારે વર્ષ પહેલાં મનુષ્યની લાગણીની ખૂબ ઉગ્રતાને! ખ્યાલ આજે પણ આપણને આવી શકે છે.
ઉપનિષદ્ની વસ્તુ નહિ સમજાતા .એવા જગતને સમજવાને પ્રયત્ન છે. એ વસ્તુમાંથી અનેક સવાલે મનુષ્યના મનમાં ઊભા થયા હતા. એ સવાલે! જન્મ જીવન અને મરણના ઉકેલના હતા. મૈત્રેયી ઉપનિષમાં એક રાજા પેાતાનું રાજપાટ છેડી દે છે. જંગલમાં જઈ તપ કરે છે અને જ્ઞાનને ખાતર મનની શુદ્ધિ કરે છે. એને જગતના જીવનને ક્રાયડે ઊકેલવા છે. એક હજાર દિવસની એની તપશ્ચર્યાં પછી એને એક આત્મજ્ઞાની મળે છે. રાજા એની પાસેથી પેાતાના ક્રાયડાને ઊકેલ માગે છે. નીચે પ્રમાણેના એ ઊકેલના જવાબમાં આપણે હિન્દુ વિચાસરણીનું હાર્દ દેખી શકીએ છીએ. “હાડ, ચામ, માંસપેશી, લેાહી, રસ, આંસુ, મળમૂત્ર વગેરે અનેક વસ્તુનુ બનેલું આ શરીર ગધાતુ છે. ઈચ્છાતુષિએમાં કશું હિત સમાએલુ નથી. આ શરીર જે હમેશાં ઇચ્છા, ગુસ્સા, લેાભ, ભ્રમ, બીક, નિરાશા, અદેખાઈ અને ઋષ્ટથી વિયેાગ તથા અનિષ્ટથી સયેાગ અને ભૂખ ત્તરશથી, રાગ મરણુથી અને બીજી અનેક ઉપાધિઓથી ભરેલુ. હાવાથી ઇચ્છાઓની તૃપ્તિમાં શું સુખ છે? અને આપણે જોઈ એ છીએ કે આ આખુ જગત સડતું જાય છે. મેટા મેટા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
