________________
૧૫૭
થઈ પેાતાની જાતને સમગ્ર વનના એક અંગ રૂપ જોઈ શકે છે. પછી વ્યક્તિ પેાતાને વ્યક્તિ તરીકે ભૂલી જાય છે અને ઐય તથા વાસ્તવ સત્ય દેખાય છે. આ જાતના અંતરદર્શનમાં દૃષ્ટા વ્યક્તિત્વને શ્વેતા નથી. પણ આત્માના દર્શન કરે છે કે જે આત્મા બધા આત્માઓનું આત્મતત્વ છે, તથા જે નિરાકાર ને પૂર્ણ છે.
ઉપનિષદ્ના ડહાપણની આ છેલ્લી વાત ખૂબ અગત્યની છે. એ વાત બતાવે છે કે આત્મા અને બ્રહ્મ એ બે એક વસ્તુ છે, તથા વ્યક્તિનું જીવન જગતના જીવન સાથે એકાકાર છે. બધી જાતના બહારના સ્વરૂપાની પાછળ વિષય અને વિષયી એકજ વસ્તુ છે. પદાર્થો માત્ર ને સત્ય આત્મતત્ત્વ છે. વ્યક્તિ પેાતાના વ્યકિત્વને બુઝાવી તે સાથે એક થઈ શકે છે.
તરંગી આદર્શીવાદના શિખર પર પહેાંચી જઈ હજી ગઈ કાલેજ જર્મનીના મહાન ચિન્તક હેગલે જે ધેાષણા કરી છે તેને તેજ અવાજ હિંદના પ્રાચીન જંગલેામાંથી આવતા આપણને દેખાય છે. ઉપનિષદેશના આ મુખ્ય અવાજ છે. એ ઉપરાંત તેમાં ઘણી વાતે ચવામાં આવી છે પણ તે બધી ગૌણ છે. ઉપનિષદોમાં આદર્શવાદની તર’ગી વિચારસરણીના છેડે આવી ગયેા હતે. ારા વર્ષ આજ સુધી હિન્દના આદર્શવાદી ચિન્તકાને એ ઉપનિષદેએ પ્રેરણા આપી છે. યાજ્ઞવલ્કયથી યુદ્ધ સુધી અને મુદ્દથી ગાંધીજી અને ટાગર સુધી આદર્શવાદી ચિન્તનના શિખરે બેઠેલી એ તર’ગી વિચારસરણીએ વ્યક્તિ, કુદરત અને જગતના જીવન સંબંધે!ના તરગી ખ્યાલે ઉપજાવ્યા છે. ખ્રીસ્તી ધર્મમાં જેવુ ન્યુટેસ્ટામેન્ટ છે, તેવા હિન્દુ ધર્મમાં અને તેના બધા કાંટાઓમાં આ ઉપનિષદા છે. મેાહક, ઉત્તેજક અને અજબ જેવી આ આવાદની વિચારસરણીએ યુરેપ અને અમેરિકામાં અનેકાને મુગ્ધ કર્યાં છે તથા એ વિચાર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
