________________
૧૩૪
વિકાસ પામેલી સમાજઘટનાની સાક્ષી પૂરે છે. એ સંસ્કૃતિ હજારે વર્ષની જૂની છે તે નિશંક પૂરવાર થાય છે. સિંધુ નદીની આસપાસ હજાર વર્ષ જૂની એ સંસ્કૃતિના અવશેષમાંથી પત્થરથી માંડીને એકેએક ધાતુની વસ્તુઓ મળી આવે છે અને એમ અનુમાન થાય છે કે જ્યારે પિરામિડ બાંધવામાં આવ્યો હશે ત્યારે એ સમયની દુનિયામાં સિધુ નદીની આસપાસને પ્રદેશ સૌથી આગળ વધેલી અને વિકાસ પામેલી સુધરેલી પ્રજાને હશે તથા એ પ્રજાને ધાર્મિક, વૈજ્ઞાનિક તથા વ્યાપાર વિષયક બધા સંબંધો સુમેરિયા અને બેબીલેનિયા સાથે હશે. આ જાતના સંબંધોના સાક્ષી રૂપે સુમેરિયાના અવશેષોમાંથી જે જાતના પદાર્થો જડી આવ્યા હતા તેવા જ પદાર્થો મેહન–જો–ડેરેમાં પણ માલમ પડ્યાં છે, તથા ૧૯૩૨ માં બેબીલેનિયામાંથી પણ જડી આવ્યાં છે.
એમ માનવામાં આવે છે કે સૌથી જૂની સંસ્કૃતિ સુમેરિયાએ સુધારાના પાઠ સિંધુ નદીની આસપાસની સંસ્કૃતિમાંથી શીખ્યા હશે. તથા સંસ્કૃતિનો સૌથી પહેલો ઊગમ અને સંસ્કૃતિના વિકાસનું અને ઊછેરનું કામ હિન્દમાં જ શરૂ થયું હશે. સંશોધકોને એવો મત છે કે દુનિયાને આજે જડેલાં સંસ્કૃતિના અવશેષમાં મેહન ડેરાના અવશેષ સૌથી જૂનાં છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
