________________
૧૩૩
૧૯૨૪ની સાલમાં હિંદમાં સાંપડેલા સમાચાર સાંભળી દુનિયાભરના ઇતિહાસકારો ઝબકીને જાગ્યા છે. સર જોન માર્શલે એના આસ્ટી, બેનરજી વિગેરે સાથિદારે સાથે દુનિયાની સંસ્કૃતિના સંશોધકોને હેરતમાં નાખી તાજુબી પેદા કરે એવું સિન્ધના પશ્ચિમ કિનારા પરનું મેહન-ડેરે નામનું સ્થળ શોધી કાઢ્યું છે. એ ઉપરાંત ત્યાંથી થોડો સો માઈલ દૂર ઉત્તરમાં હારાષ્પા તરફ પૃથ્વીના પડામાં પાંચ મોટાં નગરે ખોદી કાઢવામાં આવ્યાં છે. જમીનને તળીએ દટાઈ ગયેલાં એ નગરમાં આજે સેંકડો ઘર, દુકાને, બજારે, શેરીઓ અને રસ્તાઓ જડી આવ્યા છે. એ નગરે કેટલા વર્ષનાં જૂનાં હશે તેનો અંદાજ કાઢતો સર જોન માર્શલ કહે છે કે “આ શોધખોળે એમ સાબીત કરે છે કે સિંધમાં અને પંજાબમાં ઈ. સ. પૂ. ચાર હજાર વર્ષ પહેલાં ખૂબ વિકાસ પામેલી નગરજીવનવાળી સમાજરચના હશે. એ નગરોના ઘરમાં જે જાતના કુવાઓ, સ્નાનાગારો તથા જમીન નીચેની ગટરોની યોજનાઓ જડી આવી છે, તે બતાવી આપે છે કે અત્યાર સુધી બેબીલેનિયા અને ઈજીપ્તમાં જડી આવેલાં અવશેષો કરતાં આ અવશેષો વધારે વિકાસ પામેલી એવી સમાજરચનાનો ખ્યાલ આપે છે. મોહન-જોડેરેમાં જડી આવેલાં એકથી વધારે માળવાળાં મકાનોની ઘટના, અત્યાર સુધીમાં જડી આવેલાં અવશેષોમાંથી ઘરમાં વપરાતા જુદા જુદા પદાર્થો જેવા કે, વાસણ, કપડાં, ઓજારે, સિક્કાઓ તથા શિલ્પકળા વગેરે જોતાં એમ લાગે છે કે એ પ્રજા બધી જાતની ધાતુના પદાર્થો બનાવતી હતી, સિક્કાઓ વાપરતી હતી, તેના રૂપાનાં ઘરેણાં પહેરતી હતી તથા આજે જે જાતના નકશીદાર કામો થાય છે તે કરતી હતી. તે વખતની એવી વિકાસ પામેલી સમાજરચના આજે જડી આવેલાં અવશેષો પરથી જણાય છે કે ઈ.સ. પૂ. પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાંની હતી. વિચિત્ર વાત તો એ છે કે આ અવશેષનું છેલ્લામાં છેલ્લું પડ ઉપલાં પડે કરતાં સૌથી વધારે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
