Prachin Bharat Varsh Bhag 05

SR No.: 034581
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Publication Year: 1941
Total Pages: 436
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 335

---
-
--
-
-
-
--
-
ભારતવર્ષ ]
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નના ખુલાસાઓ .
[ ૩૧૧
અને એવા અનુમાન ઉપર આપણને લઈ જાય છેવિશેષ ખાત્રી તો વળી એથી મળી રહે છે કે, તે કે રાજા ચંદ્રગુપ્તને આશય પણ, તે સ્તૂપના જ સ્થાનમાં જે કડકમાં રક્ષા સાચવી રખાઈ છે તેના ગવાક્ષમાં દીવા પ્રગટાવવા માટે દાન દેવાનો હેતુ કદાચ ઉપર “કાપ” શબ્દ કોતરાયેલ છે. અને એ તે -તે સ્તૂપ જ શ્રીમહાવીરને અગ્નિદાહ દીધા બાદ તે જગપ્રસિદ્ધ છે કે શ્રી મહાવીર કાશ્યપગોત્રી હતા. સ્થાને ઉભો કરાયો હત-એમ ધ્યાન દોરવાનો હોય. એટલે આ સર્વ હકીકતથી શંકારહિત પૂરવાર થઈ આ આપણું અનુમાનને પાછું તેને તે જ સ્તૂપની જાય છે કે મુખ્ય સાંચીતૂપ જે દેખાવમાં સૌથી મોટે હકીકતથી સમર્થન મળી જાય છે. તે મૂળ સ્તૂપ જે છે તથા જેને “
ભિક્સાસ” નામના પુસ્તકમાં તેના કમ્પાઉન્ડમાં ઉભું કરવામાં આવ્યો છે તેની આસપાસ કર્તા જનરલ કનિંગહામે, સાંચીતૂપ નં. ૧ (જુઓ. પુ. બે નાના સ્તૂપ ચણાયેલ છે. આ સ્થિતિ આપણને ૨ માં મુખપૃષ્ઠ ચિત્ર) તરીકે ઓળખાવ્યો છે તે કાશ્યપ જૈનસંપ્રદાયમાં ચાલ્યા આવતા એક રિવાજ તરફ દોરી ગોત્રી શ્રી મહાવીરને અગ્નિદાહ દેવાયાના સ્થળે જ લઈ જાય છે. તેમાં એવો નિયમ છે કે, જયારે કોઈ ઉભો કરવામાં આવ્યું છે. વિવિધતીર્થ ક૯૫માં પણ તીર્થંકરનું નિર્વાણ થાય છે ત્યારે તેમની સાથે અનશન- શ્રી મહાવીરના નિર્વાણસ્થાને સ્તૂપ ઉભો કરાયાનું વૃત આદરી અનેક ભવ્યાત્માઓ સ્વર્ગવાસને સાધી લે સ્પષ્ટ સૂચન છે. છે. તે સદગતાત્માઓના અગ્નિદાહ માટે ત્રણ ચિતાઓ भूयिष्ठाश्चर्यभूमिश्वरमजिनवरस्तूपरम्यस्वरूपा રચાવાય છે (ક. સૂ. સુ. ટી. પૃ. ૧૨૩) એક પ્રભુના साऽपापा मध्यमादिर्भवतु वरपुरी भूतये यात्रिकेभ्यः ॥ શરીર માટે, એક ગણધરના શરીર માટે તથા એક
विविधतीर्थकल्प २५ બાકીનાં મુનિઓનાં શરીર માટે. તે સર્વેનાં શરીરને [અર્થ-જે મહદ આશ્ચર્ય ભરેલી ભૂમિ છે અને જે અમક વિધિ પ્રમાણે અગ્નિદહન કર્યા બાદ ચિતાઓને મહાવીર (ચરમ છનવર) ભગવાનના સ્તૂપવડે રમ્ય ઠારીને તેમની દાઢાઓ તથા બાકીના અંગોપાંગો ગ્રહણ બનેલી છે એવી મધ્યમ અપાપા, ત્યાં આવનાર કરી જાળવી રખાય છે. અને તે ઉપર સ્તૂપે કરાવાય છે. યાત્રિકેને માટે ઈચ્છિત ફળ આપનારી નગરી થાઓ.] આવા સ્તૂપને કાયનિષિધિ કહેવાય છે. જેની સાબિતી આ સર્વે સૂપ–જેમાંના બે પૂરવાર કરી ચૂક્યા આપણને હાથીશંકાના લેખની પંક્તિ ૧૫થી રાજા છીએ અને વિશેષની વિગત હવે આપવાના છીએખારવેલે (પૃ. ૪, પૃ. ૩૦૪) તેવો કાયનિષિધિ ઉભો જૈનધર્મના સ્મારક હોવા છતાં, સાંચી સિવાયના સઘળે કરાયાની હકીકતથી મળી પણ આવે છે. એટલે કે ઠેકાણે અકેક ગુંબજાકૃતિ નજરે પડે છે જ્યારે સાંચીના ગ્રંથની આ હકીકતને શિલાલેખની વાતથી ટેકો મળે સ્થળે તે લગભગ ૬૦ જેટલા (પુ. ૪, પૃ. ૨૭) છે. છે. આ પ્રમાણે મુખ્ય સાંચી સ્તૂપ અને તેની પાસે તેનું કારણ પણ હવે સમજાય છે કે, હાલની જૈનઉભા કરાયેલા બીજા નાના બે, એમ મળીને ત્રણે પ્રજાને તે પ્રદેશ પિતાના શાસનનાયક એવા સ્તુપ, ઉપર પ્રમાણે વર્ણવાયેલી પ્રથાને મૂર્તિમંત કરતા શ્રી મહાવીરનું નિર્વાણસ્થાન હોવાથી, નાના કે મેટા, અને સાબિતી આપતા દેખાય છે. વળી ખૂબી એ આબાળ કે વૃદ્ધ, વિરતિ કે અવિરતિ, સર્વને એક થઈ છે કે, આ પ્રદેશમાં લગભગ સાઠ જેટલા નાના તીર્થધામ જેવું ગણાય છે અને પિતાના જીવનની મેટા સ્તૂપ હોવા છતાં અત્યારે લોકવાયકા પ્રમાણે છેલ્લી પળો તે સ્થાને ગાળવા ઈચ્છા ધરાવે છે. તે સ્તૂપને જ કેવળ “સિદ્ધાસ્થાન” તરીકે ઓળખ- એટલે જે અવંતિપતિ ન હોવા છતાં, આંધ્રપતિ શાતવામાં આવે છે. અને સિદ્ધ શબ્દકેવળ જૈનસંપ્રદાયનો જ કરણિ (પંચમ પરિચ્છેદે લેખ નં. ૪) એ અત્ર આવી (જુઓ આ પુસ્તકે પૃ. ૫૧, ટી. ૪) છે. એટલે દાન આપ્યું છે. તેમ જ મથુરાપતિ કુશનવંશી મહાપરાપૂર્વથી ઉતરી આવેલી દંતકથા પ્રમાણે પણ તે રાજાધિરાજ વકે પણ, પિતે અવંતિપતિ ન હોવા સ્થાન અને સ્તૂપને અરસપરસ જોડી બતાવાયા છે. છતાં, આ સ્થાને આવીને પિતાના નામને (પૃ. ૪,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat