Prachin Bharat Varsh Bhag 05

SR No.: 034581
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Publication Year: 1941
Total Pages: 436
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 25 MB

Page 263

એકાદશમ પરિછેદ ]
રાજાહલની ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ અને ધર્મની સમજુતિ
[ ૨૩૯ :
ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે, તેમ જ પ્રસંગોપાત્ત ચારે પુસ્ત- કલંક ધોઈ નાંખ્યું હતું. આ હકીકત પૃ. ૨૧૭ માં કમાં સાબિત કરી ગયા પ્રમાણે, શિલાલેખોને રાજકીય સમજાવાઈ ગઈ છે. લેખ નં. ૭, ૮ અને ૩૬થી દષ્ટિએ કોતરાવેલ ન ગણતાં, તેમાં ધાર્મિક તત્વ જણાય છે કે, પૂર્વ સમયે રૂષભદત્તે આપેલું દાન ન. રહેલું છે તે બુદ્ધિ ગ્રહણ કરીને, તેને ઉકેલ શોધવો ૧૭વાળા ગૌતમીપુત્રે પોતાના નામે ફેરવાવી નાંખ્યું છે. રહે છે. શાતવાહન વંશના ઈતિહાસ વૃત્તાંતે આ સ્થિતિ આનો અર્થ એમ થાય કે તે બંને પુરૂષો એક જ ધર્મના ખરી રીતે સમજાય માટે, તેને લગતા સર્વ શિલાલેખોને પણ હેય અથવા પ્રતિપક્ષી પણ હેય. પરંતુ પ્રતિપક્ષી સંગ્રહિત કરી, ખાસ બે (આ પુસ્તકે પંચમ અને હવા સંભવ નથી, કેમકે દાન આપવાની વિગતમાં ષષ્ટમ) પરિચ્છેદે વર્ણવવામાં આવ્યા છે.
બન્ને જણાએ રૂષિ-મુની અને તપસ્વીઓના હિતની જ તે ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે, જેમ યાત્રાએ વાત કર્યા કરી છે; પછી કેઈએ શરીર રક્ષણ માટે જતાં આવતાં કે પુત્રજન્મના પ્રસંગે કે અન્ય પ્રસંગે કપડાં આપવાની તે કેઈએ શરીર પોષણ માટે કે અન્ય સામાજીક કાર્ય નિમિત્ત દાન દેવાની રૂઢી હાલ ખોરાક પૂરો પાડવાની, એમ કેાઈને કઈ પ્રકારની દેખાય છે તથા કેાઈ રાજદ્વારીજીત મળતાં તેની ખુશાલી તપશ્ચર્યા તથા સંયમ કરનારની સુશ્રુષા સંબંધી જ દર્શાવવા કે લડાઈમાં નીપજાવેલ હિંસક કાર્યો અંગે લાગેલ વિગતે પ્રગટ કરી છે. કેઈએ પણ, એક જણે કરેલા પાપના નિવારણ અથે પણ દાન દેવાતાં દેખાય છે, તેમ દાનની વિરુદ્ધમાં જનારી કે ઉથલાવી નાખી, બીજા જ જીવનના અંત સમયે દાન દેવાની પ્રથા પણ, અત્યારની રસ્તે વાપરવાની સલાહ આપી નથી. વળી લેખને પડે તે સમયે પણ પ્રચલિત હતી, એવું રાજા મૈતમી સમય કોતરવાની-વર્ષ, ઋતુ, માસ દર્શાવતી-પદ્ધતિ પુત્રના લેખ નં. ૮ ઉપરથી સમજાય છે. આ પ્રમાણે પણ બતાવે છે કે, તેઓ વિધમાં નહીં પણ એક જ અનેક કારણે દાન દેવાતાં નજરે પડે છે અને તે ધમ હશે. એટલે સિદ્ધ થયું કે નહપાણુ ક્ષહરાટ, દર્શાવનારી હકીકત શિલાલેખોમાં કેતરાવાય છે. તેનો જમાઇ રૂષભદત્ત તથા શાતકરણિએ એકજ ધર્મો
શિલાલેખ ઉભા કરવામાં પૂર્વ સમયે કેવળ ' હતા. બીજી બાજુ સાંચી–ભિલ્લાતૂપમાં (જુઓ લેખ ધાર્મિક દૃષ્ટિએ જ કામ લેવાતું હતું એમ ફરી ન. ૪) શાતકરણનું નામ સંયુક્ત થયેલું છે વળી તે જ એકવાર ઉલ્લેખ કરીને, હવે આગળ વધીએ; કે આ સ્તૂપમાં ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યસમ્રાટનું નામ પણ આવે છે. શાતવહનવંશી રાજાઓને ધર્મ કયો હતો. બન્ને કાર્યોમાં ધમાર્થે દાન દીધાની વિગત છે. એટલે
નાશિક જીલ્લામાં આવેલા શિલાલેખોની વિગતોથી સાબિત થાય છે કે, ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય અને શાતકરણિ વિદિત થાય છે કે પ્રથમ તે જલે તથા તેનાં સ્થાને સ્વધમાં હતા. ત્યારે ત્રીજી બાજુ પાછી એમ શાતકરણિના તાબામાં હતાં અને નહ૫ણુને જમાઈ વિગત જાહેર થાય છે કે, નં. ૧૮મા પુલુમાવી રાજા રૂષભદત્ત અને પ્રધાન અમે તે છતી લઈ પોતાને શાતકરણિએ (જુઓ લેખ નં. ૧૦) કલિગપતિ કબજામાં આણ્યા હતાં. આ ફેરફારીને શાતવહનવંશી- ખારવેલે બંધાવેલ મહાચેત્ય-મહાવિજયને અંગે દાન ઓએ કલંકરૂપ ગણ્યું હતું. એટલે દાવ આવતાં, * દીધું છે. એટલે ખાલ અને પુલુમાવી પણ શાતકરણિઓએ તે પ્રદેશ પાછા મેળવી લઈ લાગેલ એક જ ધમાં હોવાની ખાત્રી મળે છે. આ ત્રણે
(૭) ધ્યાન રાખવાનું કે સાંચી સ્તુપ (Tope)ની વાત વસ્તુઓ જુદી છે. સ્તૂપ તે ધાર્મિક સ્વરૂપ છે, સ્તંભ તે રાજથાય છે. સાંચી તંભ (Pillar)ની નહીં. સાંચી ખંભ કીય સ્વરૂપ છે. અવંતિપતિ શુંગવંશી ભાગરાજાના સમયે પેલા તક્ષિલાના (૮) આને લગતી વિગત આ પારિગ્રાફે આગળ જુઓ, સૂબા એન્ટીશિયાલદાસે ઉભે કરાવી તેને અર્પણ કર્યો (૯) પુ. ૧માં મૃ. ૧૯૬ તથા પુ. ૨માં જુએ. પૃ. ૧૯, હતો. તેમાં રાજકીય હેતુ સમાયેલો હતે (જુઓ (૧૦) જુઓ તૃતિય પરિચ્છેદ ટી. ૧૨, ૧૩ તથા તેનું પુ. ૭, પૃ. ૧૧૧). આ ઉપરથી સમજાશે કે સ્તુપ અને સ્તંભ અસલ લખાણ.